admin

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ????
ਅੱਜ ਦਾ ਸਮਾਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਮੀਡੀਏ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਐਨੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਾਧਿਅਮ ਆਮ ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਖਾਸ ਆਦਮੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ਹਨ ।ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਤੇ you tube ਤੇ ਹਰ ਆਮ ਖਾਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਚੈਨਲ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਇਕ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਹਾਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਮਿੰਟ ਲਗਾ ਕੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੜਿਓ ਤੇ ਅੱਗੇ ਸ਼ੇਅਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਿਓ।
ਮਿਤੀ 1 ਅਗਸਤ 2019 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਅਟਾਰੀ ਬਾਰਡਰ ਦੇ ਰਸਤੇ ਥਾਣੀਂ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੀ , ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ। ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਜੀ ਟੀ ਰੋਡ ਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲੋਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਆਮਦ ਬਾਰੇ ਰਾਤ ਦੇ 9:30ਵਜੇ ਤੱਕ ਵੀ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਕਿੱਥੇ ਕੁ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ। ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਘਰ ਹੈ , ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜਰੂਰ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਚੈਨਲ ਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਲਾਈਵ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ , ਚਲੋ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਟੀ ਵੀ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਕਿੱਥੇ ਕੁ ਪੁਜਾ ਹੈ? ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਟੀ ਵੀ ਲਗਾਓ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੀ ਕਰ ਲਈਏ , ਨਾਲੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਅਜੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਹੋਰ ਲੱਗੇਗੀ। ਟੀ.ਵੀ. ਚਾਲੂ ਕਰਕੇ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਚੈਨਲ ਲਗਾਇਆ ਤਾਂ ਉਥੇ ਗਾਣੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਨ । ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਚੈਨਲ ਲਗਾਏ । ਮੈਂ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਜਿਹੜੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਬਜਟ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਟੀ.ਵੀ.ਚੈਨਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ । ਦਿਵਯਾ ਜੋਤੀ , ਜਾਗਰਣ ਟੀ ਵੀ , ਨਾਮਧਾਰੀ ਟੀ ਵੀ , ਸੰਸਕਾਰ ਟੀ ਵੀ , ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਰ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਚੈਨਲਾਂ ਤੇ 24 ਘੰਟੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ‘ ਜਿਸ ਦਾ ਬਜਟ ਲੱਖਾਂ ਜਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਬਜਟ ਹੈ। ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਕਿਉਂ ? ਕਿਉਂ ? ਕਿਉਂ ?
ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਬਿਜ਼ਨਸ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੋ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿਚੋਂ 2 ਘੰਟੇ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ 2 ਘੰਟੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕੀਰਤਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੇ ਕੇ ਬਾਕੀ 20 ਘੰਟੇ ਲੱਚਰਤਾ ਪਰੋਸ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ਇਸ ਚੈਨਲ ਨੇ।

ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਗੱਲ : ਜੇਕਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਆਪਣਾ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਆਮਦਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ , ਫਰੀ ਸਕੂਲ , ਫਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਦੂਸਰਾ ਪੱਖ : ਸੈਂਕੜੇ ਬੇਰੁਜਗਾਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕੇਗਾ।

ਤੀਸਰਾ ਪੱਖ: ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਸੁਯੋਗ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਸਕੇਗੀ।
ਕਿਉਂਕਿ ਪੀ ਟੀ ਸੀ ਚੈਨਲ ਅੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੋ ਰਹੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਦਰਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰੋਲ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਾਲਾ ਆਪਣਾ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇ।
ਸੋ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਰਲ ਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਆਪਣਾ ਚੈਨਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕਿ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਚੈਨਲ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਨੰਗੇ ਨਾਚ-ਗਾਣੇ ਨੂੰ ਠੱਲ ਪੈ ਸਕੇ ।
ਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ,ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ

ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ਰਾਹੀਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਡਾ. ਰਿਚਰਡ ਡਾਇਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੇ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ 4 ਉੱਤੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਂਡ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰੋਡਿਊਸਰ ਸਤਨਾਮ ਸੰਘੇੜਾ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ। ਪੱਤਰ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੇਠ ਦਿੱਤਾ ਹੈ –
ਪਿਆਰੇ ਮਿਸਟਰ ਸੰਘੇੜਾ,
ਚੈਨਲ-4 ਉੱਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਤਲੇਆਮ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇਖਣ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਚਾਚਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਪਿਤਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ ਆਰਚੀ ਡਾਇਰ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਸਮੇਂ) ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੈਨਿਕ ਸੀ। ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।
2004 ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਨਾ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਡਾਇਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਇਸ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਿਮ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਾਚਕ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਨੁਕਤਿਆਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਾਂ; ਇਸ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਭਿਆਨਕ ਕਤਲੇਆਮ ਸੀ। ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਬਹੁਤ ਡਰਾਵਣਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਮੁਆਫ਼ ਹੋਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ। ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਸਸਤਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
1919 ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ।
ਤੁਹਾਡਾ,
ਰਿਚਰਡ ਡਾਇਰ।
ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦੇ ਪੋਤਰੇ ਨਵਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੂਰੀ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪੁਸਤਕ ‘ਖ਼ੂਨੀ ਵਿਸਾਖੀ ‘ ਵਿੱਚ ਰੋਲੈੱਟ ਐਕਟ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿਡਨੀ ਰੋਲੈੱਟ ਦੇ ਪੜ੍ਹਪੋਤੇ ਜਸਟਿਨ ਰੋਲੈੱਟ ਦਾ ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਸਿਡਨੀ ਰੋਲੈੱਟ ਦਾ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕਾਂਡ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਤਾਂ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੋ ਐਜੀਟੇਸ਼ਨ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਸਿਡਨੀ ਰੋਲੈੱਟ ਨੇ ਘੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਜਸਟਿਨ ਰੋਲੈੱਟ ਨੇ ਜਿੰਨਾ ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਜਾਹਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਹ ਪੜ੍ਹਨਯੋਗ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਾਵ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ ਇਉਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ –
“…… ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿਣ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਮੁੜ ਕੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਮੇਰੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਮੈਂ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੇਰੀ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਣ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਅਤੇ ਨਿਮਰ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਹੱਥੋਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਉਹ ਸਿਰਫ ਉਸ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਪੜਦਾਦੇ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ….. ਇਹ ਇੱਕ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਸੀ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।”
ਲੇਖ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਫਿਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, “ਐਨਾ ਕੁਝ ਕਹਿ ਕੇ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਮੇਰਾ ਅਜੇ ਵੀ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੜਦਾਦੇ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਜੋ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹ ਨਾਵਾਜਿਬ ਅਤੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਖਦੇੜਨ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਅਜੇ ਵੀ ਮੈਂ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੀ ਨਾ ਕਰਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਹਾਜ਼ਮੇ ਨੂੰ ਇਹ ਕਤਈ ਨਹੀਂ ਪਚਦਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਪੜਦਾਦੇ ਨੂੰ ਸੈਡੀਸ਼ਨ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।”
ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਗਲਤ ਨੂੰ ਗਲਤ ਕਹਿਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਰਖਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਇਹ ਗਲਤ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦੇ ਪੜਦਾਦੇ ਨੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਗਲਤ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬੰਸ ਵਿਚੋਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਵਡੇਰੇ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗਲਤ ਕੰਮ ਨੂੰ ਫੋਕੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਕੇ ਜਸਟੀਫਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਮੁਕਰਦੇ ਜਾਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਪਰਦੇ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੜਦਾਦੇ ਨੇ ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਡਿਨਰ ਕੀਤਾ, ਆਪਣਾ ਰਸੂਖ ਵਰਤਕੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਮਾਨ ਤਾਣ ਕਰਵਾਇਆ। ਕੀ ਉਸ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਜਾਂ ਪੜਪੋਤੀ ਦਾ ਦਿਲ ਵੀ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਣ ਲੱਗਿਆਂ ਜਸਟਿਨ ਰੋਲੈੱਟ ਵਾਂਗ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਉਸ ਵਾਂਗ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਰਿਚਰਡ ਡਾਇਰ ਵਾਂਗ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਗਲਤ ਕਹਿਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਕਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੜਦਾਦੇ ਨੇ ਕੰਮ ਤਾਂ ਮਾੜਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸੀ?
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ ਕਿ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਦੇ ਨੇੜਿਉਂ ਵੀ ਲੰਘੇ ਹੋਣਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਮੀਰ ਨਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਖਿਆਲ ਹੈ ਦੋਸਤੋ?