admin

ਸਟੋਰ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਬਾਕੀ ਸਹਿਕਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਕੁਛ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਵੱਡੀ ਸੀ। ਭਲਾ ਇਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਉਮਰੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ? ਕਈਆਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਚ ਸਵਾਲ ਆਏ। ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਸੰਖੇਪ ‘ਚ ਸਭਨੂੰ ਬੱਸ ਐਨਾ ਹੀ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਰਿਟਾਇਰਡ ਹੈ, ਪਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛੁਕ ਹੈ।

ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਿਉਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ? ਕੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਮਨ ‘ਚ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ।

ਮਰੀਅਮ ਨਾਂ ਸੀ ਉਸਦਾ, ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਬੜਾ ਸੁਹਿਰਦ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦ, ਆਤਮ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ਼ ਭਰਿਆ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦਾ ਚਿਹਰਾ, ਉਸਦੇ ਬੋਲਣ, ਉੱਠਣ ਬੈਠਣ ਵਿੱਚ ਇਕ ਠਹਿਰਾਓ ਜਿਹਾ, ਕੋਈ ਕਾਹਲ਼ ਨਹੀਂ। ਕੱਪੜੇ ਉਸਨੇ ਬੜੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ਼, ਢੁਕਵੇਂ ਰੰਗਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਤੇ ਫੱਬਵੇਂ ਜਿਹੇ ਪਾਏ ਹੁੰਦੇ, ਪੈਰੀਂ ਪਾਈ ਜੁੱਤੀ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਵਾਲ਼ ਵਾਹੁਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ, ਤੇ ਗਹਿਣੇ ਵਗੈਰਾ ਸਭ ਕੁਛ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ‘ਚ ਹੁੰਦਾ। ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਉਮਰ ਹੋਵੇਗੀ ਭਲਾ ਮਰੀਅਮ ਦੀ, ਕੋਈ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਜਿਹਾ ਨਾ ਲਾ ਪਾਉਂਦਾ।
ਮਰੀਅਮ ਕਾਫ਼ੀ ਮਿਲਣਸਾਰ ਤੇ ਨਿੱਘੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਸਭ ਨਾਲ਼ ਘੁਲ਼ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ। ਉਤਸੁਕਤਾ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਸੀ ਸੋ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਚ ਇਕ ਦਿਨ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮਹਿਕਮੇ ‘ਚ ਬਤੌਰ ਇਕ ਕੇਸ ਵਰਕਰ ਭਰਤੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਸੁਪਰਵਾਈਜਰ ਰਹੀ ਤੇ ਬਤੌਰ ਇਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਸਾਡੇ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਣਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ ਬੜੇ ਮਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਆਖਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਦੇ ਬੜੇ ਵਧੀਆ ਲੰਘੇ ਪਰ ਹੁਣ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਵੀ ਘਰ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਲੜ ਪੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਇਸੇ ਲਈ ਮੈਂ ਆਹ ਨੌਕਰੀ ਲੱਭ ਲਈ।
ਉਸ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਐਥੇ ਸਟੋਰ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ?…ਤਾਂ ਆਖਣ ਲੱਗੀ, “ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਤੇਰੇ ਕੋਲ਼ੋਂ ਐਥੇ ਕੰਮ ਨੀ ਹੋਣਾ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬੌਸ ਬਣਕੇ ਰਹੀ ਐਂ। ਇਥੇ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰੇਂਗੀ, ਪਰ ਅਸਲ ‘ਚ ਮੈਂ ਤਜੁਰਬਾ ਕਰ ਲਿਆ ਏ, ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਐਨਾ ਕੁ ਛ ਦੇਖ ਲਿਆ ਏ ਤੇ ਜਾਣ ਲਿਆ ਏ ਕਿ ਜੇ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਮਾਅਨੇ ਰੱਖਦੀ ਏ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਡਾ ਖ਼ੁਦ ਦਾ ਹੋਣਾ, ਆਪਣਾ ਅੰਤਰੀਵ ਆਨੰਦ ਹੈ, ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਹੀ ਸਕੂਨ ਭਰਿਆ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਹੁਦੇ, ਪੈਸਾ, ਸ਼ੋਹਰਤ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੈਨ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ। ਮੈਂ ਕੋਈ ਬਰਾਂਡਨੇਮ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਿਸਦੇ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੱਪੜੇ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਪਰਸ ਨਾ ਹੋਣ, ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਬੇ ਮਾਅਨੇ ਲੱਗਦੇ ਨੇ। ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਹੀ ਗੁੱਡਵਿੱਲ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਸਾਮਾਨ ਦਾਨ ‘ਚ ਦੇ ਆਈ ਹਾਂ……..ਮੇਰੀ ਪੁਰਾਣੀ ਨੌਕਰੀ ਸਭਨੂੰ ਲੁਭਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਸਹਿਕਰਮੀ, ਤੇ ਕਲਾਇੰਟ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਅੱਣਚਨ ਖੜੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ।” ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਾਵ ਭਾਵ ਉਸਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰ ਰਹੇ ਸੀ।

ਮਰੀਅਮ ਬੱਚੇ ਵੀ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਮਸਰੂਫ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣਗੇ? ਤਾਂ ਆਖਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਮੁੰਡੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਨੇ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਰਹੇ ਨੇ, ਤੇ ਬੜੇ ਖਿੜੇ ਜਿਹੇ ਲਹਿਜੇ ‘ਚ ਮਾਣ ਨਾਲ਼ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਦਾਦੀ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ, “ਮੇਰੀ ਇਕ ਪੋਤੀ ਵੀ ਹੈ, 14-15 ਸਾਲ ਦੀ। “…..”ਹੈਂ ਮਰੀਅਮ ਤੂੰ ਦਾਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਹੈਂ?” …..,”ਹਾਂ, ਮੈਂ ਦਾਦੀ ਵੀ ਹਾਂ….” ਉਹ ਮੁਸਕਰਾ ਵੀ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਕੁਛ ਸੋਚੀਂ ਵੀ ਪੈ ਗਈ, ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ,” ਪਰ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਪੋਤੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਘੱਟ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਕਮਰਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਜਾ ਸੰਵਾਰਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਕਦੇ ਆਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਕੇ ਰਹਿ ਲਵੇ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਆਈ ਨਹੀਂ।”…..ਮੈਂ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਜਿਹੇ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, “ਉਹ ਕਿਉਂ ਭਲਾ?”….,”ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੱਸ ਮੇਰੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਬੱਚੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਸਟਡੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਨਾ, ਇਸ ਕਰਕੇ।”……
ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਮੌਤ? ਇਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੀ ਪੁੱਛ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ! ਮਰੀਅਮ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ….,”30 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਮੇਰਾ ਬੇਟਾ। ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਬਹੁਤ ਭਾਰ ਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਵੀ ਕਿ ਚੱਲ ਹਸਪਤਾਲ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, 31ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਾਰਟੀ ਰੱਖੀ ਸੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਤੇ 30 ਨੂੰ ………!” ਉਸਤੋਂ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਨਾ ਕਰ ਹੋਈ। ….,”ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਐਨਾ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੇ ਨਹੀਂ ਤੋੜਿਆ ਜਿੰਨਾ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੱਖਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਮੇਰਾ ਇਕ ਭਰਾ ਤੁਰ ਗਿਆ, ਮਾਂ-ਪਿਓ ਤੁਰ ਗਏ, ਪਰ ਮੈਂ ਸੰਭਲ਼ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਾਣਾ ਜੋ ਚੀਸ ਦਿੰਦਾ ਏ ਉਹ ਝੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।” ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਕੋਏ ਸੁਰਖ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਹੰਝੂ ਉਸਨੇ ਰੋਕੀ ਰੱਖੇ। ……..,” ਦਰਅਸਲ ਇਸੇ ਲਈ ਮੈਂ ਰਿਟਾੲਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੰਮ ਲੱਭਿਆ ਏ, ਘਰ ਰਹਿਕੇ ਉਸਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਏ, ਮਨ ਰੋਗੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਵਿਹਲੇ ਰਹਿ ਕੇ, ਇਸੇ ਲਈ ਕੰਮ ‘ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਮਸਰੂਫ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ, ਦਿਲ ਤਾਂ ਹਿੰਮਤ ਛੱਡ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਦੇ ਕਦੇ, ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਸ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ‘ਚ ਹੀ ਬੈਠੀ ਰਹਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ, ਉਹ ਕਿਧਰੋ ਮੁੜ ਆਵੇ! ਪਰ ਜੇ ਮੈਂ ਇਸਤਰਾਂ ਦਿਲ ਛੱਡਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰੂੰਗੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਦੂਜੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੋਵਾਂਗੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਨਾ! ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਜਿਮ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ, ਆਪਣਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਪਤੀ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੀ ਹਾਂ।”ਕਹਿਕੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਮੇਜ਼ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਸਾਮਾਨ ਲੌਕਰ ‘ਚ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਸਾਡੀ ਲੰਚ ਬਰੇਕ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।

ਕੰਮ ‘ਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਬੋਲੀ, “ਮੇਰਾ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਵੀ ਹਰ ਵੇਲ਼ੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਰੋਣੇ ਰੋਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ,ਬੁੱਢਾ ਜੋ ਹੋ ਗਿਆ ਏ।”, ਕਹਿਕੇ ਉਹ ਹੱਸ ਪਈ। ਉਸਦਾ ਮੂਡ ਠੀਕ ਹੋਇਆ ਦੇਖ ਮੈਂ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਟਕੋਰ ਮਾਰੀ,” ਅੱਛਾ ਮਰੀਅਮ ਤੂੰ ਬੜੀ ਜਵਾਨ ਜਹਾਨ ਤੇ ਵਿਆਹੀ ਬੁੱਢੇ ਨਾਲ਼?”……ਉਹ ਫਿਰ ਗੰਭੀਰ ਹੋਕੇ ਕਹਿੰਦੀ, “ਹਾਂਅ!! ਮੇਰਾ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਬੁੱਢਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ੋਂ, ਮੈਂ ਸੋਲ਼ਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਤੇ ਘਰਵਾਲ਼ਾ 31 ਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਉਦੋਂ ਉਮਰ ਦਾ।, ਬੱਸ ਉਹ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਠੀਕ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।”…………”ਪਰ ਸਾਡਾ ਵਿਆਹ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਇਕੱਠੇ ਹਾਂ।” ਕਹਿ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਗਾਹਕਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੀ ਮਸਰੂਫ ਹੋ ਗਈ। (ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਫਰਕ ਜਾਣ ਕੇ ਮੈਂ ਸੋਚਾਂ ‘ਚ ਪੈ ਗਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਲੋਕ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਝੋਰਾ ਲਾ ਉਮਰਾਂ ਗਵਾ ਦਿੰਦੇ ਤੇ ਕਈ ਮਰੀਅਮ ਵਰਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਆ ਗਿਆ ਹਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ‘ਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੇ ਨੇ।)

ਸੱਚਮੁੱਚ ਮਰੀਅਮ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਉਸਦਾ ਹੋਣਾ, ਉਸਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪ੍ਰਤੀ ਰਵੱਈਆ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਚ ਅਸੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ‘ਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਇਸ਼ਾਰੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਪੈਗ਼ਾਮ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਕੋਈ ਸੇਧ ਮਿਲਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਦੇਣੇ ਲੈਣੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕਰਮਾਂ ਦੇ……ਮਰੀਅਮ ਚਾਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਨੂੰ ਫੜਕੇ ਬਹਿ ਜਾਂਦੀ, ਹਾਲ ਬੇਹਾਲ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ, ਪਰ ਨਹੀਂ ਉਸਨੇ ਕੱਢਿਆ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਡਿਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ‘ਚੋ ਬਾਹਰ, ਇਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ , ਵਾਰ ਵਾਰ, ਅਣਗਿਣਤ ਵਾਰ। ਅਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧੱਕੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤਾਂ ਉਸੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਜੋ ਦਰਿਆ ਦੀ ਰਵਾਨਗੀ ਵਾਲ਼ੀ ਹੋਵੇ ‘ਤੇ ਰਸਤੇ ਬਣਾਉਂਦੀ ਵਹਿੰਦੀ ਚਲੀ ਜਾਵੇ ਮਰੀਅਮ ਵਾਂਗ।

✍🏼ਸੰਦੀਪ ਔਲਖ

ਨਿਮਰਤ ਦੂਜੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ । ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਿੱਨਾਂ ਦੀਆ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋ ਗੲੀਆਂ ਸਨ । ਨਿਮਰਤ ਨੇ ਘਰੇ ਖੇਡਦੇ ਰਹਿਣਾ । ਕਦੇ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਪਾਪੇ ਗੁਰਜੀਤੇ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਨਾ । ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਜਾਣਾ ਪਾਪਾ ਮੈਂ ਵੀ ਨਾਲ ਜਾਣਾ । ਇੱਕ ਦਿਨ ਫਿਰ ਗੁਰਜੀਤਾ ਨਿਮਰਤ ਨੂੰ ਨਾਲ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ । ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਖੇਤ ਜਾ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ । ਫਿਰ ਜਿਹੜੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਸਨ । ਦੋਨੋਂ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣ ਲਗ ਪਏ ।
ਜਦ ਨਿਮਰਤ ਅਤੇ ਗੁਰਜੀਤਾ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲੱਗੇ । ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਜਾਨਵਰ ਬੈਠ ਗਏ । ਨਿਮਰਤ ਅਤੇ ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕੁਝ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈ । ਕੁਝ ਰੋਟੀ ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ।
ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਨਿਮਰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ , “ਇਹ ਪਾਪਾ ਆਪਦਾ ਚੋਗਾ ਆਪ ਨਹੀਂ ਚੁਗਦੇ ?”
ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕਿਹਾ , ” ਨਹੀਂ ਬੇਟਾ ! ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਬਹੁਤ ਸਿਆਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਆਪਣਾ ਚੋਗਾ ਆਪ ਹੀ ਚੁਗ ਲੈਂਦੇ ਸੀ । ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਚੋਗਾ ਚੁਗਣ ਵਾਲਾ ਸਾਰਾ ਚੋਗਾ ਕੀੜੇ ਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਛਿੜਕ ਛਿੜਕ ਕੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਇਹ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਚੋਗਾ ਚੁਗ ਕੇ ਮਰਨ ਲਗ ਗਏ ਸੀ । ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੋਗਾ ਚੁਗਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਹੁਣ ਇਹ ਉਹੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ । ਜੋ ਅਸੀਂ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ।” ਨਿਮਰਤ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ , ” ਪਾਪਾ ਇਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ” ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕਿਹਾ , ” ਪੁੱਤ ਇਹ ਅਜ਼ਾਦ ਪੰਛੀ ਹਨ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਦਰੱਖਤਾਂ ਤੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਬਣਾ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ । ਹੁਣ ਦਰੱਖਤ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਪੱਟ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ।
ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਲ੍ਹਣੇ ਬਣਾ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ।
ਜਦ ਘਰੇ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਨਿਮਰਤ ਨੇ ਆਲ੍ਹਣਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਤਾਂ ਗੁਰਜੀਤਾ, ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜਿਹੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਲੈ ਗਿਆ । ਉਥੇ ਛੱਤ ਕੋਲ ਖੂੰਜੇ ਤੇ ਟੰਗਿਆ ਆਲ੍ਹਣਾਂ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ । ਨਿਮਰਤ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ , ” ਪਾਪਾ ! ਆਹ ਆਲ੍ਹਣੇਂ ਥੱਲੇ ਖਾਲੀ ਮੰਜੇ ਤੇ ਇਕ ਬਾਬਾ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।
ਹੁਣ ਕਦੇ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ।
ਕਿੱਧਰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ? ”
ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕਿਹਾ , ” ਉਹ ਮੇਰਾ ਪਾਪਾ ਸੀ । ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਲ੍ਹਣੇਂ ਛੱਡ ਆਂਦਾ । ਪਾਪਾ! ਉਸ ਦਾ ਆਲਣਾਂ ਕਿਥੇ ਹੈ ? ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮ।”
ਫਿਰ ਗੁਰਜੀਤੇ ਨੇ ਟਾਲਾ ਲਾ ਕੇ ਨਿਮਰਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਵਿਚ ਖੇਡਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ । ਅਤੇ ਆਪ ਸੋਚਣ ਲਗ ਪਿਆ । ਆਹ ਚਾਰ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਤਾਂ
ਮੈਨੂੰ ਆਏ ਨਹੀਂ । ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇ ਕੇ ਛੁਟਾਂਗੇ ।

ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ
ਮੁੱਲਾਂਪੁਰ (ਲੁਧਿਆਣਾ )

ਛੋਟਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਦਾਦਾ ਜੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ‘ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਲਾਉਂਦੇ ਸੀ ਪਰ ਮੇਰਾ ਮਨ ਤਾਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ਬਦ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਝ ਮੈਨੂੰ ਘੱਟ ਹੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਤੋਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਨਾ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲੱਗਣਾ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ ਸੀ..ਹਰੇ ਫਰੇਮ ਵਿੱਚ(ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ) … ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ …ਨੀਲਾ ਜਾਮਾ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਜੋ ਪਾਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਪੱਥਰ ਦਾ ਸਿਰਾਣਾ ਬਣਾ ਕੇ…ਨੰਗੇ ਪੈਰੀ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ..ਪੈਰਾਂ ‘ਚੋਂ ਲਹੂ ਵਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ।ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਅੱਜ ਵੀ ਧੁੰਦਲਾ ਜਿਹਾ ਯਾਦ ਹੈ ..
“ਰੋੜਾਂ ਉੱਤੇ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਦਾ …
ਬੱਦਲਾਂ ‘ਚ ਚਮਕੇ ਚਿਹਰਾ ਚੰਨ ਅਸਮਾਨ ਦਾ.. ”
ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਇਹ ਕਿਥੋਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ ਤਾਂ ਮਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ..ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਇਹ ਉਥੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਚੱਪਲਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ…ਪੈਰਾਂ ‘ਚੋਂ ਲਹੂ ਵੀ ਵਗ ਰਿਹਾ ..ਉਤੋਂ ਇੰਨੀ ਠੰਢ …. ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਹੋ ਕੇ ਚੱਪਲਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵਾਂਗੀ ..। ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ..ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੋਲ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੁੱਤਰ ..ਇਹ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਿੰਝ ਰਾਜ਼ੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਹਾਲਾਤ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਣ… ।ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿਰਫ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਹੋਵਾਂਗੀ ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੱਦ ਉੱਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹੀ ।ਤਾਂ ਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹਾਮੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵੀ ।ਸਮਾਂ ਬੀਤਦਾ ਗਿਆ …ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ ਉਹ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ‘ਚ ਹੋਵਾਂਗੀ ..। ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਹੈ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ …ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਸੀ ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਦਸ ਕੁ ਮਿੰਟ ਬੈਠੀ ਮੈਂ ਆਉਂਦਾ ..ਧਿਆਨ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਗੋਲਕ ਨੂੰ ਤਾਲਾ ਲਗਾ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ । ਦੋ ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਇਕ ਬਜੁਰਗ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਕੇ ਖਲੋ ਗਿਆ …ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਨੂਰ ..ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜਾਮਾ ਪਹਿਨਿਆ ਅਤੇ ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰ ਤੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ..ਮੇਰੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਅੱਡਿਆ..ਤਾਂ ਮੈਂ ਦੋ ਕੁ ਟੌਫੀਆਂ ਦੇਣ ਲਈ ਡੱਬਾ ਚੁੱਕਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ਬਿਸਕੁਟ ਦੇ ਦੇਵਾਂ ?? ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਨਾ ਪੁੱਤਰ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ । ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸੇ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ ..ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਤਾਂ ਗਏ ਹੋਏ ਨੇ ..ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਚੱਪਲਾਂ ਹੀ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ..। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਆਖਿਆ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇੰਨਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ .ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਰੋਕਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ ।ਦੋ ਕੁ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਬਾਪੂ ਜੀ ਆ ਗਏ ..ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਗਏ ਜਿੱਧਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਵੇਖਿਆ ..ਪਰ ਉਹ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਧਰੇ ਨਾ ਮਿਲੇ। ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਤੂੰ ਛੋਟਿਆਂ ਹੁੰਦਿਆਂ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਚੱਪਲਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਵਾਂਗੀ … ਸ਼ਾਇਦ ਉਹੀ ਲੈਣ ਆਏ ਸਨ ।ਮੈਂਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਖੁਸ਼ ਹੋਵਾਂ ਜਾਂ ਦੁਖੀ । ਕਿ ਜੇ ਇਹ ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਖਾਲੀ ਹੱਥੀਂ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ।ਪਰ ਜੋ ਵੀ ਸੀ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਰੱਬ ਜਰੂਰ ਸੁਣਦਾ ਤੁਹਾਡੀ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਮੈਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾ ਕੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਚੱਪਲਾਂ ਦੇ ਆਏ।
~ਗੁਰਦੀਪ ਕੌਰ

ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਜਦ ਮੈਂ ਸਰਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੁ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਪਰਤੀ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕਾਫੀ ਉੱਖੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਲਾਏ, ਅਸ਼ੋਕਾ ਟਰੀ, ਫਾਈਕਸ ਤੇ ਚਾਂਦਨੀ ਦੇ ਪੌਦੇ ਇੱਕ ਜੰਗਲ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸੰਘਣੀ ਛਾਂ ਲਈ ਲਾਏ ਸੱਤ ਪੱਤਰੀ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਟਾਹਣ ਛੱਤ ਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਝੁਕੇ ਪਏ ਸਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਫਾਈਕਸ ਵੀ ਇੰਨੇ ਫੈਲ ਗਏ ਸਨ ਕਿ- ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ ਦੀ, ਸਰਦੀ ਦੀ ਕੋਸੀ ਕੋਸੀ ਧੁੱਪ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਨਣ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝੀ ਹੋ ਗਈ ਸਾਂ। ਜਿਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਾਲੀ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਾਂਟ ਛਾਂਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ।
ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ, ਆਪਣੀ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਨੂੰ, ਛੱਤ ਤੇ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਦੇ ਕੇ ਘਰ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸਫਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪ ਕੇ, ਵਿਦੇਸ਼ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਗਈ ਸਾਂ- ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਵਿਹੜੇ ਦਾ ਪੱਥਰ ਪੂਰੀ ਸਫਾਈ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਾਲਾ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਲਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਧੂੜ ਜੰਮੀ ਪਈ ਸੀ। ਕੋਠੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰਿਪੇਅਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਕੋਈ ਟੂਟੀ ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ, ਤੇ ਕੋਈ ਲਾਈਟ। ਇੱਕ ਅਲਮਾਰੀ ਸਿਉਂਕ ਨੇ ਖਾ ਲਈ ਸੀ। ਸੋ ਮੈਂ, ਹਰ ਸਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ- ਬਿਜਲੀ ਵਾਲਾ, ਲੱਕੜ ਵਾਲਾ ਤੇ ਰਾਜ ਮਿਸਤਰੀ ਬੁਲਾਇਆ, ਤੇ ਰਿਪੇਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈ। ਇਸ ਵਾਰ ਤਾਂ ਮੈਂ, ਸਾਰੀ ਕੋਠੀ ਰੰਗ ਰੋਗਨ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਮਨ ਵੀ ਬਣਾ ਲਿਆ।
ਮਾਲੀ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਾਂਟ ਛਾਂਟ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ-“ਯੇ ਗ02ਰ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਮਾਲਕ ਕੇ, ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਬੀਬੀ ਜੀ!”
“ਹਾਂ ਮਾਲੀ..” ਮੈਂ ਹਉਕਾ ਭਰਿਆ।
ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਮੰੰਜੂ ਵੀ ਕੰਮ ਮੁਕਾ, ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ- “ਬੀਬੀ ਜੀ, ਜੋ ਕਾਮ ਕਰਵਾਨਾ, ਇਸੀ ਮਹੀਨੇ ਕਰਵਾ ਲੋ, ਹਮ ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਅਪਨੇ ਗਾਓਂ ਜਾ ਰਹੇ ਹਂੈ।”
“ਤੂੰ ਇੰਨੀ ਜਲਦੀ ਗਾਓਂ ਕੀ ਕਰਨ ਜਾਣਾ, ਮੰਜੂ?” ਉਸ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਕੁੱਛ ਪੈਸੇ ਜੋੜੇ ਹੈਂ.. ਉੱਧਰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਨਵਾਨਾ ਹੈ.. ਔਰ ਫਿਰ ਪੋਤੇ ਕੇ ਮੁੰਡਨ ਵੀ ਤੋ ਕਰਵਾਨੇ ਹੈਂ” ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
“ਤੁਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰਹਿਣਾ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇੱਧਰ ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਉੱਧਰ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ, ਫਿਰ ਘਰ ਉੱਧਰ ਕਿਸ ਲਈ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋ..?” ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ ਝਾੜੀ।
“ਇੱਧਰ ਤੋ ਕਾਮ ਕੇ ਲੀਏ ਆਏ ਹੈਂ ਬੀਵੀ ਜੀ.. ਉੱਧਰ ਅਪਨਾ ਗਾਓਂ ਹੈ.. ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹੈਂ.. ਫਿਰ ਬੱਚੋਂ ਕੇ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿਆਹ ਵੀ ਤੋ ਉੱਧਰ ਹੀ ਕਰੇਂਗੇ ਨਾ!”
ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਉਡੀਕੇ ਬਿਨਾ ਹੀ, ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਫਿਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ- “ਆਪ ਲੋਗ ਵੀ ਤੋ ਇੱਧਰ ਆਕੇ ਅਪਨੇ ਘਰੋਂ ਕੋ ਬਨਾਤੇ ਸੰਵਾਰਤੇ ਹੀ ਹੋ ਨਾ..ਰਹਤੇ ਤੋ ਆਪ ਵੀ ਕਿਤਨਾ ਕੁ ਹੈਂ…?”
ਇਹ ਸੁਣ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਆਪਣੇ ਤੇ ਉਸਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਲੱਗੀ।
ਗੁਰਦੀਸ਼ ਕੌਰ ਗਰੇਵਾਲ