Manpreet Singh

ਸਾਹਿਬ ਸੀ੍ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬਾਪੂ ਪਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਜੀ ਜਦ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਉਨਾੑਂ ਨੇ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਅੱਗੇ ਜੋਦੜੀ ਕੀਤੀ,
“ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਤੁਸੀਂ ਜੋਗੀ-ਜੰਗਮ,ਬਾ੍ਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰਿਆ,ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਭਟਕਦੇ ਹੋਏ ਰਾਖ਼ਸ਼-ਦੈਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਗ ਦੱਸਿਆ,ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪਿਤਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਭੂ ਪਾ੍ਪਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਜਾਵਾਂ,ਇਹ ਮੇਰੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਜਿਹੜੀ ਸੌਗਾਤ ਤੁਸੀਂ ਜੋਗੀ-ਜੰਗਮ ਹਾਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਪਾਈ ਹੈ,ਉਹ ਦਾਤ,ਉਹ ਸੌਗਾਤ ਮੇਰੀ ਝੋਲੀ ਵਿਚ ਵੀ ਪਾਓ।
ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਉਦਹਾਰਣ ਦੇ ਕੇ ਜੋ ਇਥੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਆਪਣੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਉਹ ਕਾਬਲਿ-ਸੁਨੀਤ ਹੈ।
ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,
“ਇਹ ਜੋ ਮਨ ਹੈ,ਬਰਫ਼ ਦੀ ਤਰਾੑਂ ਹੈ ਤੇ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਪਿਘਲਣਾ।ਬਰਫ਼ ਵਿਚੋਂ ਬੂੰਦ-ਬੂੰਦ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲੇਗਾ। ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਫੁਰਨੇ ਨਿਕਲਣਗੇ ਅਤੇ ਹਰ ਵਕਤ ਨਿਕਲਣਗੇ। ਇਕ-ਇਕ ਫੁਰਨਾ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕ-ਇਕ ਬੂੰਦ ਝਰਨ ਦੇ ਨਾਲ,ਇਕ-ਇਕ ਫੁਰਨੇ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸਹਿਜੇ-ਸਹਿਜੇ ਛੀਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਕੋਈ ਬੂੰਦ ਕਿਧਰੇ ਗਿਰ ਰਹੀ,ਕੋਈ ਕਿਧਰੇ ਅਤੇ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ,ਬਣਿਆ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾ,ਹੱਥ ਪੱਲੇ ਕੁਝ ਨਾ ਆਇਆ। ਛਿਨ-ਛਿਨ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ,ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਇਸਦਾ।”
ਮਹਾਰਾਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,
“ਇਕ ਭਾਂਡੇ ਦੇ ਵਿਚ ਗੰਧਲਾ ਬਦਬੂਦਾਰ ਪਾਣੀ ਹੋਵੇ,ਜਿਸ ਵਿਚ ਕੀੜੇ ਚਲ ਰਹੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਸਾਫ਼,ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀ ਵਾਲਾ ਬਰਤਨ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਸੁਗੰਧੀ ਅਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਮਹਾਰਾਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਵੇ ਬਰਫ਼ ਦਾ ਡਲਾ ਤੇ ਜੇ ਉਹਨੂੰ ਪਾ ਦੇਈਏ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਿਘਲ-ਪਿਘਲ ਕੇ ਉਹ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਬਦਬੂ ਅਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏਗੀ,ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਕੀੜੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ,ਉਹਦੇ ਪਾਸ ਬੈਠਣਾਂ ਵੀ ਅੌਖਾ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਇਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਗਰ ਉਹ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਡਲੇ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਨਿਰਮਲ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧੀ ਵਾਲੇ ਭਾਂਡੇ ਵਿਚ ਪਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਮਿਲਕੇ ਇਹ ਬਰਫ਼ ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਰਨ ਕਰ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਹਦੇ ‘ਚੋ ਮਹਿਕ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏਗੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਪਾਸ ਬੈਠਣ ਨੂੰ,ਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰੇਗਾ।”
ਮਹਾਰਾਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,
“ਬਾਪੂ, ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਇਹੋ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੈ। ਇਸ ਮਨ ਨੂੰ ਪਾ ਦੇਈਏ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਮਨ ਪਿਘਲ-ਪਿਘਲ ਕੇ ਵਿਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਇਹੀ ਪਸ਼ੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

“ਮਨ ਖੁਟਹਰ ਤੇਰਾ ਨਹੀਂ ਬਿਸਾਸੁ ਤੂ ਮਹਾ ਉਦਮਾਦਾ॥
ਖਰ ਕਾ ਪੈਖਰੁ ਤਉ ਛੁਟੈ ਜਉ ਊਪਰਿ ਲਾਦਾ॥”
{ਅੰਗ ੮੧੫}
ਇਸੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜੇ ਪਾ ਦੇਈਏ ਗੁਰੂ ਬਾਣੀ ਵਿਚ,ਪ੍ਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿਚ, ਸਤਿਸੰਗ ਵਿਚ ਤਾਂ ਪਿਘਲ-ਪਿਘਲ ਕੇ ਇਹੀ ਪ੍ਮਾਤਮਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਈਸ਼ਵਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

“ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪ ਹੈ ਅਾਪਣਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣੁ॥”
{ਅੰਗ ੪੪੧}

ਜਦ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਨੌਂ ਖੰਡ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ ਭਰਮਣ ਕੀਤਾ, ਬਾਰਾਂ-ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਇਕ-ਇਕ ਉਦਾਸੀ , ਇਤਨੇ ਪੈੰਡੇ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ?
ਇਕੋ ਹੀ ਜਵਾਬ ਨਿਕਲਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੁਖੀ ਸੀ।

ਹੁਣ ਤਰਕ ਖੜੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਆਪ ਦੁਖੀ ਸੀ, ਉਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸੁਖ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਦੁੱਖ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਸੀ, ਆਪਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਮੈਂ ਇਸ ਤੇ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿਆਂ,
ਬੱਚਾ ਬਿਮਾਰ ਹੈ, ਰਾਤ ਦਾ ਵਕਤ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਬੇਚੈਨ ਹੈ, ਹੁਣ ਮਾਂ ਵੀ ਬੇਚੈਨ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਦੁਖੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਮਾਂ ਵੀ ਦੁਖੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ, ਤੜਪ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾਹ, ਤਾਪ ਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਚੜੵਿਆ ਹੈ, ਤੈਨੂੰ ਥੋੜੀ ਚੜੵਿਆ ਹੈ? ਪਰ ਨਹੀਂ, ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛੋਗੇ, ਜਿਹੜਾ ਤਾਪ ਬੱਚੇ ਦੇ ਤਨ ਨੂੰ ਚੜੵਿਆ ਹੈ, ਓਹੀ ਤਾਪ ਮਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਚੜੵਿਆ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਤਨ ਕਰਕੇ ਦੁਖੀ ਹੈ, ਮਾਂ ਮਨ ਕਰਕੇ ਦੁਖੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਪੀੜਾ, ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਵਸਾ ਲਿਆ ਹੈ, ਵਿਚਾਰੀ ਤੜਪ ਰਹੀ ਹੈ।
ਇਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਦੁੱਖ ਜਦ ਮਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਾਇਆ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਸੌਂ ਨਹੀਂ ਸਕੀ, ਤੜਪਦੀ ਰਹੀ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਗ਼ਮ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਸੀ, ਉਹ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਰਹਿੰਦੇ ਤਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦੇ? ਉਹ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਤਲਵੰਡੀ ਰਹਿੰਦੇ ਤਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦੇ? ਓੁਹ ਜਗਤ ਦਾ ਗ਼ਮ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਸੀ, ਜਗਤ ਦਾ ਦਰਦ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨਾਲ ਸ਼ਬਦ ਜੁੜ ਗਏ ‘ਦਰਦੀ ਦਾਤਾ’। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਵੰਡਾਉਣ ਵਾਲਾ ।
ਲੋਕੀਂ ਖਸ਼ੀਆਂ ਵੰਡਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ, ਪਰ ਦਰਦ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਵੰਡਾਉਂਦਾ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ :-

“ਸੁਖ ਮੈ ਬਹੁ ਸੰਗੀ ਭਏ ਦੁਖ ਮੈ ਸੰਗਿ ਨ ਕੋਇ॥”
{ਅੰਗ ੧੪੨੮}

ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮੈਂ ਟੈਕਸੀ ‘ਤੇ ਜਲੰਧਰ ਗਿਆ।ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕਬਰ ਸੀ।ਉਸ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਗੱਡੀ ਰੋਕੀ।
ਮੈਂ ਕਿਹਾ,
“ਗੱਡੀ ਕਿਉਂ ਰੋਕੀ ਹੈ,ਕੋਈ ਕੰਮ ਹੈ? ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।”
ਕਹਿੰਦਾ,
“ਨਹੀਂ ਗਿਆਨੀ ਜੀ,ਮੈਂ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਆਵਾਂ।ਜੇ ਨਾਂ ਟੇਕਾਂ ਤਾਂ ਅੈਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”
ਗੁਰੂ ਕਾ ਸਿੱਖ,ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਦਾੜਾ,ਨੀਲੀ ਦਸਤਾਰ ਤੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ ਡਰਾਈਵਰ ਬੜਾ ਗੁਰਮੁਖ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।ਚੰਗੀ ਟੈਕਸੀ ਆਈ,ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ।ਇਹ ਤਾਂ ਕਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ,ਕਬਰ ਦੀ ਪੂਜਾ।ਯਕੀਨ ਜਾਣੋ,ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਰਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ,ਚਦਰਾਂ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ।ਇਥੇ ਸਾਰਾ ਅਨਰਥ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ।ਦੂਰ ਕਿਉਂ ਜਾਉ,ਹੁਣ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਬਰਾ ‘ਤੇ,ਸੰਤਾਂ ਦੀਅਾਂ ਵੀ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕੋ।ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਪੀਰਾਂ ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਕਬਰਾਂ ਛੱਡੋ,ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਤ,ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਬਰਾਂ ਹਨ।ਜੋ ਰਾਖ ਹੋ ਗਿਆ,ਹੁਣ ਉਸਦੀ ਵੀ ਪੂਜਾ ਕਰੋ।ਜੋ ਨੂਰ ਹੋ ਗਿਆ,ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੋ।ਤਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰੋ,ਤਨ ਰਾਖ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ,ਤੇ ਰਾਖ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨੂਰ ਹੋ ਸਕੇਗਾ?

“ਜਾਗਤ ਜੋਤ ਜਪੈ ਨਿਸ ਬਾਸੁਰ
ਏਕ ਬਿਨਾ ਮਨ ਨੈਕ ਨਾ ਆਨੈ॥
ਪੂਰਨ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰਤੀਤ ਸਜੈ
ਬ੍ਰਤ ਗੋੜ ਮੜੀ ਮਟ ਭੂਲ ਨ ਮਾਨੈ॥”
(ਪਾ: ਦਸਵੀਂ)

ਮੇਰਾ ਸਿੱਖ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਕਦੇ ਕਬਰ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਨਾ ਟੇਕੇ,ਮੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਨਾ ਟੇਕੇ।
ਹਰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਕਬਰਾਂ ਉੱਗ ਆਈਆਂ ਹਨ,ਖੁੰਭਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ।ਮੇਲੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਏ।ਚੱਦਰਾਂ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਸਿੱਖ।