ਅਲਾਰਮ ਵੱਜਦੇ ਹੀ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਤੇ ਕੰਮ ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਛੇਤੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹ ਬਣਾਈ ਤੇ ਨਾਲ ਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਬਚੇ ਬਰੈਡ ਖਾ ਕੇ ਕੰਮ ਤੇ ਨਿਕਲ ਪਿਆ। ਕੰਮ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਫੋਨ ਵੱਜਿਆ । ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨੰਬਰ ਦੇਖ ਕੇ ਫਟਾਫਟ ਫੋਨ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਹੈਲੋ ਕਿਹਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਧਰੋਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਬੋਲੇ “ਕਿੱਦਾਂ ਪੁੱਤਰਾ ” ਓਹਨੇ ਕਿਹਾ “ਮੈਂ ਠੀਕ ਹਾਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ ਕਿੱਦਾਂ ਸਾਰੇ”?? ਬਾਪੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਠੀਕ ਆ ਸਾਰੇ ਪਰ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਥੋੜੀ ਢਿੱਲੀ ਹੈ ਉਹਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਦਿਲ ਚ ਹੌਲ ਜਿਹਾ ਪਿਆ ਤੇ ਇਕਦਮ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਪੂ ਜੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਲਾਜ ਕਰਾਓ ਤੁਸੀਂ ਕਹੋ ਤੇ ਮੈਂ ਆ ਜਾਵਾਂ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਪੁੱਤਰਾ ਕੋਈ ਨੀ ਅਸੀਂ ਹੈਗੇ ਆ ਸਾਰੇ ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ।ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਕੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਕੇ ਫਿਰ ਕੰਮ ਤੇ ਲੱਗ ਗਿਆ । ਪਰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਧਿਆਨ ਮਾਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਹੋਏਗੀ ਠੀਕ ਹੋਏਗੀ ਕਿ ਨਹੀਂ ਇੱਕ ਚੜਦੀ ਇੱਕ ਲਹਿੰਦੀ ਤੇ ਫੇਰ ਦਿਲ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਜਿਹੀ ਦੇ ਕੇ ਮਨ ਕੰਮ ਚ ਲਗਾਉਂਦਾ । ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਘਰ ਆਉਂਦਾ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਫੋਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬੇਬੇ ਦਾ ਹਾਲਚਾਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ।ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਚੈਨ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਹੁਣ ਠੀਕ ਹੈ ।ਬੇਬੇ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਨਾ ਬੇਬੇ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੀਂ ਮੈਂ ਹੈਗਾ । ਫੋਨ ਕੱਟ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ।
ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਤੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦਾ ਫਿਰ ਫੋਨ ਆਇਆ ਕਹਿੰਦੇ ਪੁੱਤਰਾ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਤੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਰਹੀ ਆ ਜੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆ ਕੇ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ । ਉਹ ਇਕਦਮ ਪੁੱਛਦਾ ਕਿ ਬੇਬੇ ਠੀਕ ਆ ?? ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਠੀਕ ਆ ਪੁੱਤਰਾ ।ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਬਾਪੂ ਜੀ ਮੈਂ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ ਦੱਸਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ। ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਕੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਆ ਰਿਹਾ ਮੈਂ । ਘਰੋਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਨੂੰ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਤੇ ਮਨ ਚ ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਬੇਚੈਨੀ ਸੀ । ਹਵਾਈ ਸਫਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦ ਦਿੱਲੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਲੈਣ ਆਇਆ ਸੀ । ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਲਦੀ ਦੇਣੀ ਤੁਰ ਪੈਂਦੇ ਆ ।
ਰਸਤੇ ਚ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫਰ ਉਹਨੂੰ ਪਰਦੇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਏਦਾਂ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਸ਼ ਉੱਡ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾਵੇ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਲੰਘਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵੱਲ ਜਾਂਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹਨੇ ਇਕਦਮ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਆਹ ਕਿੱਧਰ ਦੀ ਚੱਲੇ ਆਪਾਂ??? ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਵੀਰੇ ਸਾਰੇ ਤੈਨੂੰ ਹੀ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਆ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਈ ਤੇ ਕੱਲ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਆ। ਉਹ ਜਾਗਦਾ ਹੋਇਆ ਬੁੱਤ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਬੇਬੇ ਦਾ ਉਹੀ ਹਸੂੰ ਹਸੂੰ ਕਰਦਾ ਚਿਹਰਾ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਧਾਹਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਬੇਬੇ ਕੋਲ਼ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਬੇ ਉੱਠ ਤੇਰਾ ਪੁੱਤ ਆ ਗਿਆ ਆ। ਰੋਂਦਾ ਹੋਇਆ ਫਿਰ ਦੂਰ ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੁੱਪਚਾਪ ਬੇਬੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਦੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ……….
ਰੀਨਾ ਔਜਲਾ
admin
ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ। “ਆਂਟੀ !ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣੀ ਸੀ।” ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਘਬਰਾ ਗਈ ,”ਹਾਂ !ਦੱਸੋ ਬੇਟਾ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ?” ਉਹ ਬੋਲਿਆ ,”ਆਂਟੀ ! ਜੋਤ ਨੂੰ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਬੋਰਡ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਚੈੱਕ ਕਰਵਾਓ ।” ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਬੱਚਾ ਹੈ। ਐਵੇਂ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਣਾ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਸਹੀ ਗੱਲ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚੀ। ਮੈਂ ਬਿਲਕੁਲ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਲਿਖੇ ਕੁਝ ਅੱਖਰ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਦੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਿਆ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਂਟਿਆ ਕਿ ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ ਤੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ। ਜਦੋਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਨਜ਼ਰ ਚੈੱਕ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸਦੇ ਦਾ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਨੰਬਰ ਦੀ ਐਨਕ ਲੱਗੇਗੀ। ਬੇਟੇ ਦੇ ਐਨਕ ਤਾਂ ਲੱਗ ਗਈ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੇ ‘ਫਰਿਸ਼ਤੇ’ ਵਰਗੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਇਆ , ਜਿਸ ਨੇ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਿਆ ।ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਦੇਰ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ।ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਫਰਿਸ਼ਤੇ ਵਰਗੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ , “ਸੱਚੇ ਦੋਸਤ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਨੇ । ਰੱਬ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੋਸਤ ਦੇ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਮੁੱਲਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਛੱਡੀਂ ।”
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
ਸੀਮਾ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦੀ । ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ,ਕਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਲਈ ਦਿੰਦੀ । ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ। ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਹੱਸਣਾ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ,”ਬੇਟੇ ਤੁਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਕੀ ਬਣੋਗੇ ?”ਉਸ ਦੀ ਅੱਠਵੀਂ ਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਬੇਟੀ ਰੀਤ ਬੋਲੀ ,”ਮੰਮੀ !ਮੈਂ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨਾ।” ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ,”ਹਾਂ ਬੇਟੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਉਦੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ।ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨਾ । ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨੇ ਕਿਹਾ,”ਪਰ ਮੰਮੀ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੀ ਛੱਡੋ !ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਦੱਸੋ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਜਿੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਬਣਾਂ?” ਸੀਮਾ ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲੀ ,”ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਣਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਬੇਟਾ!” ਤਾਂ
ਮੰਮੀ ਬਣੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ?”ਉਸ ਦੇ ਬੇਟੇ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।” ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋ ।” “ਦੱਸਦੀ ਹਾਂ ਬੇਟਾ, ਛੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਜਦੋਂ ਆਪਣੀ ਮੰਮੀ ਨਾਲ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਇਆ ਕਰਨਾ, ਉੱਥੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੇਰਾ ਬੜਾ ਦਿਲ ਕਰਨਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਵਰਗੀ ਡਾਕਟਰ ਬਣਾਂ । ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਦੇਖਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਮਾਲੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਦੇਖਣਾ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਕਰਿਆ ਕਰਨਾ ਕਿ ਚੱਲ ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਾਲੀ ਹੀ ਬਣ ਜਾਵਾਂ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਫੁੱਲਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ‘ਚ ਰਿਹਾ ਕਰਾਂਗੀ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਾਂਦੀ ਫੇਰ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ, ਲੈ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ੈੱਫ ਬਣਜਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਵਾਦ ਸਵਾਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਇਆ ਕਰਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਣਨ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ।”ਅੱਛਾ ਮੰਮੀ ,ਤੁਸੀਂ ਐਨਾ ਕੁਝ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ?”ਅਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ। ਫੇਰ ਸੀਮਾ ਨੇ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬੇਟੇ ! ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਮੈਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਿਆ ਕਰਾਂ। ਮੇਰਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਣਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ” ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਬੇਟੀ ਰੀਤ ਉਦਾਸ ਜੀ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ ,”ਹੈਂ ਮੰਮੀ! ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ।ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੇ।” ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਸੀਮਾ ਹੱਸ ਪਈ ,”ਨਹੀਂ ਬੇਟੇ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੋ ! ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਬੀਮਾਰ ਹੁੰਦੇ ਓ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਨੁਸਖੇ ਵਰਤ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਕਰਦੀਆਂ ਕਿ ਨਹੀਂ?” “ਹਾਂ ਮੰਮੀ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ੁਕਾਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਚ ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਸੱਚੀ ਮੁੱਚੀ ਡਾਕਟਰ ਹੋ ।” “ਬੇਟੇ !ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸਵਾਦ ਸਵਾਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਖੁਆਉਂਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ?” ਸੀਮਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ । ” ਮੰਮੀ! ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ੈਫ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਖਾਣਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ।ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਚ ਇੰਨਾ ਸੁਆਦ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਹੋਟਲ ਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ।” ਤੇ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀਆਂ ,ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਕਿਸੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।” ” ਮੰਮੀ ਸੱਚੀਂ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਾ ਸਕਦੇ।” ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਇਕੱਠੇ ਬੋਲੇ। ” ਤੇ ਉਹ ਜਿਹੜੀ ਤੁਸੀਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਸੀ, ਉਹਦਾ ਕੀ ਬਣਿਆ ? ਸੀਮਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ,”ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਨ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਦੇ ਓ ,ਉਹ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮੈਂ ਸੁਣਾਉਂਦੀ ਹਾਂ, ਉਹ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਣਾ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੀਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਮੈਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਗਈ। ਹਾਂ ,ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਘਰ ਲੱਗੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲ ਪੋਸ ਕੇ ਵੱਡਾ ਕਰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਮਾਲੀ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।” ਦੋਨੋਂ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ।”ਤਾਂ ਮੰਮੀ ਹੁਣ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਬਣਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੈ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਬਣ ਗਏ ਕਿ ਕੁਝ ਰਹਿ ਵੀ ਗਿਆ ?” ਰੀਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।” ਹਾਂ ਬੇਟੇ ,ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਰਹਿਗੀ ।” “ਉਹ ਕੀ ਮੰਮੀ ? ਅਵੀ ਬੋਲਿਆ।” ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੱਸ ‘ ਪਾਇਲਟ ‘ਬਣਨਾ ਹੈ ।”ਪਾਇਲਟ ?”ਦੋਨੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।” ਹਾਂ ਜੀ ਬਿਲਕੁਲ ‘ਪਾਇਲਟ ‘ ਬਣਨਾ।” ” ਪਰ ਕਿਵੇਂ ਮੰਮੀ ?” ਬੱਚੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ। ” ਦੇਖੋ ਬੇਟੇ ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਉਡਾਣ ਦੇ ਕੇ ਮੈਂ ਪਾਇਲਟ ਬਣਾਂਗੀ । ਸਮਝੇ ਕਿ ਨਹੀਂ ?” ਤੇ ਤਿੰਨੋਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਹੱਸ ਪਏ ।
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
ਲੰਬੜਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ, ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਲਾਗੀ ਸੁਨੇਹਾ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਭੱਠੀ ( ਕੜਾਹੀ ) ਚੜਨੀ ਆ ਜੀ, ਘਰ ਚੋਂ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਹਲਵਾਈ ਕੋਲ ਭੱਠੀ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ। ਸਵੇਰੇ ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਾਜਰੇ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਲੰਬੜਦਾਰਾਂ ਦੇ ਭੱਠੀ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣਾ। ਮੇਰੀ ਉੱਮਰ ਉਦੋਂ 15-16 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਣੀ ਆ ਮੈਂ ਨਾ ਨੁੱਕਰ ਜਿਹੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਬੇਬੇ ਕਹਿੰਦੀ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਤਾਂ ਕਰਨਾ ਫੇਰ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ, ਬੇਬੇ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦਾ ਡੋਲੂ ਭਰਿਆ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਲੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਤਾਂ ਪੈਲਸਾਂ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਆ ਗਿਆ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ, ਮੰਜੇ ਬਿਸਤਰੇ ਦੇਣਾ, ਨਿਉਂਦਾ ਪਾਓਣਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਹਾਰਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਭੱਠੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਹਲਵਾਈ ਨੇ ਭੁਜੀਆਂ – ਬੂੰਦੀ, ਲੱਡੂ , ਮੱਠੀਆਂ, ਆਦਿ ਮਠਿਆਈਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਉਹ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਅੱਜ ਵੀ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਵਸੀ ਹੋਈ ਏ।
ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾ ਪਈ, ਮੈਂ ਆਪ ਹੀ ਦੁੱਧ ਦਾ ਡੋਲੂ ਲੈ ਲੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ। ਜਾਂਦਿਆ ਹੀ ਭੁਜੀਆਂ-ਬਦਾਣੇ ਨਾਲ ਗਰਮ- ਗਰਮ ਚਾਹ ਦਾ ਗਿਲਾਸ, ਕੀ ਸਵਾਦ ਸੀ ਅੱਜ ਵੀ ਚੇਤੇ ਆ, ਉਸ ਦਿਨ ਅਸੀਂ “ਮੰਜੇ ਬਿਸਤਰੇ, ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਵੀ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਮੰਜਾ ਬਿਸਤਰਾ ਦਿੰਦਾਂ ਪਰ ਕਈ ਬੀਬੀਆਂ ਮਜ਼ਾਕ ਚ ਕਹਿ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਕਿ ਨਵਾਂ ਬਿਸਤਰਾ ਜੀ ਨਿਆਣੇ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਨਾ ਦਿਓ ਗੰਦਾ ਹੋਜੂ।
ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਹਲਵਾਈ ਵੱਲੋਂ ਗਰਮਾ-ਗਰਮ ਜਲੇਬੀਆਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਨਾਨਕੇ ਅਤੇ ਦਾਦਕਿਆਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਾਗੋ ਕੱਢੀ ਗਈ, ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਿੱਠਣੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਖ਼ੂਬ ਮਜ਼ਾਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ ਖ਼ੂਬ ਰੌਣਕਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਰਹੀਆਂ।
ਸਵੇਰੇ ਬਰਾਤ ਚ ਜਾਣ ਲਈ ਬਾਪੂ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਜਿਦ ਕਰਕੇ ਬਹਿ ਗਿਆ। ਬੇਬੇ ਦੇ ਕਹਿਣ ਤੇ ਬਾਪੂ ਮਨ ਗਿਆ ਮੈਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਲੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰ, ਮੇਰੇ ਜਾਂਦਿਆ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਵਾਲਾ ਮੁੰਡਾ ਵੀ ਤਿਆਰ ਸੀ, ਸੇਹਰਾ ਬਨਾਈ, ਸੂਰਮਾ ਪਵਾਈ, ਅਤੇ ਸਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਘਰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਰੀਬਨਾ ਵਾਲ਼ੀ ਕਾਰ ਚ ਬੈਠ ਤੁਰ ਪਿਆ ਸੋਹਰਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ, ਹੋਰ ਬਰਾਤੀ ਬੱਸ ਚ ਬੈਠ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।
ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਬਰਾਤ ਦਾ ਉਤਾਰਾ ਸੀ। ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਚੋਂ ਬਾਜੇ ਗਾਜਿਆ ਨਾਲ ਬਰਾਤ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚੀ, ਮਿਲਣੀ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੀਬਨ ਕਟਾਈ ਤੇ ਲਾੜੇ ਅਤੇ ਸਾਲੀਆਂ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਾਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਚਾਹ ਪਕੌੜਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਠਿਆਈਆਂ ਨਾਲ ਬਰਾਤ ਦੀ ਖ਼ੂਬ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋਏ, ਦੋਵੇਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਵਧਾਈਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲੰਬਰਦਾਰ ਦੇ ਭਾਣਜੇ ਵੱਲੋਂ ਸੇਹਰਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਮੂੰਡੇ ਦੇ ਯਾਰਾਂ, ਦੋਸਤਾਂ, ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਢੋਲ ਦੇ ਡਗੇ ਤੇ ਭੰਗੜਾ ਪਾਇਆ ਐਨੇ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਰੋਟੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਆ ਗਿਆ ਰੋਟੀ ਤੇ ਵੀ ਬਰਾਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਾ ਰਹੀ।
ਹੁਣ ਵੇਲਾ ਸੀ ਡੋਲੀ ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਬਾਜੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ” ਬਾਬੂਲ ਕੀ ਦੁਆਏਂ ਲੈਤੀ ਜਾ , ਵਾਲੀ ਤਰਜ਼ ਵਜਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕੁੱਝ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵ ਵਿਆਹੀ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ। ਰੀਬਨਾ ਵਾਲੀ ਕਾਰ ਜਦੋਂ ਨਵੀਂ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਤੁਰਨ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਲੰਬਰਦਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਾਰ ਉੱਤੋਂ ਦੱਸੀਆਂ -ਪੰਜੀਆਂ ਦੀ ਭਾਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਬਰਾਤ ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਲੰਬੜਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ। ਨਵ ਵਿਆਹੀ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਕਾਰ ਚੋਂ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਾਣੀ ਵਾਰ ਕੇ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਘਰ ਅੰਦਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਰਿਸਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਲੰਬੜਦਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਵਧਾਈਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।
ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਵਿਆਹਾਂ ਤੇ ਖ਼ਰਚੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ।
” ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਿੰਕੂ ,
ਆਖਿਰ ਸਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ ਵਲੈਤ ਨੂੰਹ ਪੁੱਤ ਕੋਲ।
ਜ਼ਹਾਜ ਚੜਨ ਤੇ ਬੱਚੇ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ ਚ,ਦੇਖਣ ਦਾ ਚਾਅ ਤਾਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਈ ਐ……ਜਿਸ ਇਲਾਕੇ ਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਰੈਣ ਬਸੇਰਾ ਸੀ,ਪੰਜਾਬੀ ਅਜੇ ਘੱਟ ਈ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਨੂੰਹ ਦੀ ਪੜਾਈ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਪੂਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ,ਪਰ ਕੰਮ ਤੇ ਇੱਕ ਦੋ ਸਟਾਫ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਗਏ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਦਾ ਭਾਰ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਈ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ,ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਰਜਾ-ਮਰਜਾ ਤਾਂ ਖਾਣਾ ਈ ਪੈਂਦਾ ਆ….
ਮੁੰਡਾ ਵੀ ਦਸ-ਬਾਰਾਂ ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਤੇ ਜਾਂਦਾ। ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ-ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਜ ਜਾਂਦੇ ਮੁੜਦਿਆਂ ਨੂੰ…..ਬਾਹਰ ਈ ਕੁੱਝ ਖਾ ਆਉਂਦੇ ਵਿਚਾਰੇ….ਸਵੇਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਪਕਾ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ….ਉਹਦੀ ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੂਰ ਸੀ,ਫੇਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਈ ਵਾਪਿਸ ਆਉਂਦੀ।
ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਰੇਕ ਮਿਲਣ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਰੋਟੀ ਪੁੱਤ ਬਾਹਰ ਈ ਖੁਆ ਲਿਆਉਂਦਾ ਜਿਹੜੀ ਉਹਨੂੰ ਜਮਾਂ ਸੁਆਦ ਨਾ ਲੱਗਦੀ।
ਘਰੇਂ ਤਾਂ ਲਾਣੇਦਾਰਨੀ ਉਹਦੀ ਪਸੰਦ ਦੀਆਂ ਵੰਨ ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ,ਉਹਦੇ ਕਾਲਜੇ ਚ ਜਾਣੋਂ ਹੌਲ ਪੈਂਦੇ।
ਤਿੰਨ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਘਰ ਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁੰਡਾ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ,ਉਹ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸੀ,ਚਾਹ ਕੇ ਵੀ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰ ਪਾੳਂਦਾ…..ਉਹ ਵੀ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਈ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ।
ਕਮਰੇ ਚ ਬੈਠੇ ਬੈਠੇ ਦਿਨ ਲੰਘਣ ਚ ਈ ਨਾ ਆਉਂਦਾ,ਉਹਦਾ ਦਮ ਘੁੱਟਦਾ। ਚਾਰ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਚ ਉਹਦਾ ਮਨ ਉਚਾਟ ਹੋ ਗਿਆ।
ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਸੂਈ ਮੁੜ-ਘੁੜ ਪੰਜਾਬ ਜਾ ਮੁੜਦੀ। ਕਿਵੇਂ ਉਹਨੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਵਾਂਗੂੰ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਸਭ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਸ ਕਮਰੇ ਤੇ ਚਾਰ ਚੁਬਾਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਘਰ ਪਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਲੋਕ ਦੂਰੋਂ ਦੂਰੋਂ ਦੇਖਣ ਆਉੰਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਵੀ ਐਡਾ ਵੱਡਾ ਘਰ ਪਾ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਖੁੱਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਘਰੇਂ ਖੜਾ ਹਰੇਕ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੰਦ, ਕਿੱਲਿਆਂ ਤੇ ਬੱਧੀਆਂ ਸੁਲੱਖਣੀਆਂ ਮੱਝਾਂ ਗਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਚ ਸਭ ਬਹੁਤ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਖੜ ਜਾਂਦਾ ਉਥੇ ਈ ਮੇਲਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ। ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਦਸ ਪਿੰਡਾਂ ਚ ਉਹਦੀ ਠੁੱਕ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਚ ਲਹਿਲਹਾਉੰਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ,ਚੱਲਦੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ ਦਾ ਕਲ-ਕਲ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਵਜਾਉਂਦਾ ਪਾਣੀ ਉਹਦੀ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਸਨ।
ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਛੱਡ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਾਲਾ ਰਾਹ ਕਿਉਂ ਚੁਣਿਆ,ਉਹ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਉਹ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ,ਐਸਾ ਕੀ ਐ ਉਥੇ ਜੋ ਐਥੇ ਨਹੀਂ?
ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਬੇਟਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵੀ ਲੈ ਜਾਂਦਾ,ਇਧਰ ਉਧਰ ਘੁਮਾਉਣ ਵੀ ਲੈ ਜਾਂਦਾ,ਪਰ ਉਹਦਾ ਮਨ ਭਿੱਜਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਉਹ ਰੋ ਪੈਂਦਾ।
“ਇਹ ਇੱਥੇ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ”? ਮਨ ਈ ਮਨ ਚ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ।
ਮਹੀਨੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਟਿਕਟ ਕਟਾ ਜਦ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇੰਝ ਜਾਪ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ
ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਿੱਧੂ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਮਤਲਬ ਪ੍ਰਸਤ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਪਰ ਕਦੇ ਕਦੇ ਇਸੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਕੁਝ ‘ਰੱਜੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ‘ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਸਕੂਨ ਜਿਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ ।ਅਸੀਂ ਇਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਦਿਨ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਜਾਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅੱਠ ਕੁ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਕਰ ਲਿਆ । ਕੁੜੀਆਂ ਉਸ ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ ਡਰਾਈਵਰ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ। ਕੋਈ ਵੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਕੁਝ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਬੜਾ ਹਸਮੁੱਖ ਤੇ ਭਲਾ ਪੁਰਸ਼ ਸੀ ।ਇੱਕ ਦਿਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਟੋ ਰਿਕਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਿਠਾਈ ਫਿਰੇ ।ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ,”ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਭਰਜਾਈ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ ਪੇਕੇ ਮਿਲਾਉਣ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਿਆ ਹਾਂ । ” ਅਸੀਂ ਬੜਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਈਆਂ। ਉਹ ਵੀ ਉਸੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬੜ੍ਹੀ ਹੱਸ ਮੁੱਖ ਸੀ ।ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਝ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਦਿਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਸਾਡੇ ਪੇਪਰ ਆ ਗਏ। ਪੇਪਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਚੁੱਕੀ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਆਟੋ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਹੀ ਆਟੋ ਵਾਲਾ ਸਾਨੂੰ ਦਿਸ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ , “ਦੀਦੀ ! ਆਜੋ , ਬਸ ਸਟੈਂਡ ਤੱਕ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ।” ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ,” ਠੀਕ ਹੈ “।ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਟੋ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖ ਕੇ ਬਸ ਸਟੈਂਡ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਈਆਂ। ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਉਤਾਰਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ,” ਇਹ ਲਓ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ।” ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਬੋਲਿਆ,” ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਲੈਣੇ ਪੈਸੇ !ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਪੈਸੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ।” ਅਸੀਂ ਬੜਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਰੁਪਿਆ ਨਾ ਲਿਆ ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ।ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੈਰਾਨ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸੋਚਦੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਕਿ ਕਿੱਥੇ ਤਾਂ ਇਨਸਾਨ ਮਤਲਬ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤੇ ਇਹ ਸ਼ਖਸ ਅਣਜਾਣ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਭੈਣਾਂ ਦੱਸ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ।ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰੱਬ ਕਰੇ ਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ‘ਰੱਜੀਆਂ ਰੂਹਾਂ’ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣ ।ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
“ਕੀ ਹੋਇਆ ਨਿੰਮੀ?ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ ਏਂ”?
ਰਵੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਬੈਠੇ ਦੇਖ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।”ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵੀਰ!ਬਸ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ।”
“ਕੀ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਨਿੰਮੀ ?ਦੱਸ ਤਾਂ ਸਹੀ।”
“ਵੀਰ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਸਵਾਰਥੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ।ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਥੱਕ ਗਏ ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ।ਆਪਾਂ ਲਈ ਜੋ ਮੋਹ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਸੀ,ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਸੀ।”
“ਸਹੀ ਕਿਹਾ ਨਿੰਮੀ ਤੂੰ।”ਰਵੀ ਬੋਲਿਆ।
“ਪਰ ਭੈਣ ਏਹੋ ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਪਿੱਛੇ ਉਦਾਸੀ ਕਿਉਂ?ਜੇਕਰ ਆਪਣੇ ਆਲ਼ੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਕੁਝ ਸਵਾਰਥੀ ਲੋਕ ਨੇ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਏਹੋ ਜਿਹੇ ਵੀ ਨੇ ਜੋ ਸਾਡੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਨੇ।”ਰਵੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ।
“ਕੌਣ ਰਵੀ?”ਨਿੰਮੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਨਿੰਮੀ! ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ ਤੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਮਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਿੰਨੇ ਫੋਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।ਕਿੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਸਕੀ।ਅਕਸਰ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜਦੇ ਹਾਂ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਕਦਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।”ਰਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਚੱਲੀਏ ਵੀਰ ਫੇਰ?”ਨਿੰਮੀ ਨੇ ਚਹਿਕਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ।
“ਕਿੱਥੇ?” ਰਵੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਨਿੰਮੀ ਹੱਸਦਿਆਂ ਬੋਲੀ, “ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਤਰਸ ਗਏ!” ਅਤੇ ਗੁਣਗੁਣਾਉਣ ਲੱਗੀ,
“ਚੱਲ ਬੁਲਿਆ !ਵੇ ਚੱਲ ਓਥੇ ਚੱਲੀਏ,ਜਿੱਥੇ ਹੋਣ ਉਡੀਕਾਂ…..”
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
ਸਤਵੰਤ ਤੇ ਬਲਜੀਤ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਸਨ ।ਦੋਨੋਂ ਇਕੱਠੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ ।ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸੁਖਵੰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਲਜੀਤ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕੁਝ ਗਲਤ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸ਼ਰਾਬੀ ਬਣ ਗਿਆ।ਉਹ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਬਖੇੜਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰੀ ਰੱਖਦਾ ।ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਡਰੇ ਸਹਿਮੇ ਰਹਿੰਦੇ ।ਸਤਵੰਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਭ ਸਭ ਵਿਅਰਥ। ਉਸ ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਹੋਇਆ । ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਦੋਨੋਂ ਦੋਸਤ ਜਦੋਂ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਸਤਵੰਤ ਨੂੰ ਬਲਜੀਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਦਲਾਅ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹਸਮੁੱਖ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਤਵੰਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ,”ਬਲਜੀਤ ਕਿੱਧਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ?” ” ਮੈਂ ਖੇਤ ਗੇੜਾ ਮਾਰਨ ਚੱਲਿਆ ਸੀ ।ਆਜਾ ਤੂੰ ਵੀ ਚੱਲਣਾ ਤਾਂ।” ਦੋਨੋਂ ਸੈਰ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਸੜਕ ਤੇ ਤੁਰ ਪਏ ।ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਖਵੰਤ ਨੇ ਬਲਜੀਤ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ,”ਕੀ ਗੱਲ ਅੱਜ ਤੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਪੀਤੀ ?ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਇਸ ਵਕਤ ਵੀ ਤੂੰ ਡੱਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ਼ ।” ਤਾਂ ਬਲਜੀਤ ਬੋਲਿਆ ,”ਯਾਰ!ਮੈਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਸ਼ਰਾਬ ।” “ਕਿਉਂ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ?ਤੂੰ ਤਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਮਿੰਟ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ।”ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਤਵੰਤ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ। “ਯਾਰ !ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਨਸ਼ਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ਹੁਣ ! ” ਸਤਵੰਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ।” ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਨਸ਼ਾ ਕਿਹੜਾ ?ਕਿਤੇ ਸਮੈਕ ਤਾਂ ਨੀਂ ਲੈਣ ਲੱਗ ਗਿਆ? ਇੱਕ ਖਾਈ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਦੂਜੀ ਖਾਈ ‘ਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਕਿਤੇ ?” ਸਤਵੰਤ ਨੇ ਕਾਹਲ਼ੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। ਤਾਂ ਬਲਜੀਤ ਹੱਸ ਪਿਆ ,” ਚੱਲ ਆ ਬੈਠ ਕੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ।” ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਉਹ ਖੇਤ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ।ਉੱਥੇ ਕੋਲ਼ ਪਏ ਮੰਜੇ ਤੇ ਬੈਠਦਿਆਂ ਬਲਜੀਤ ਬੋਲਿਆ ,”ਆ ਦੱਸਦਾ ਤੈਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ।”ਦੋਵੇਂ ਦੋਸਤ ਮੰਜੇ ਤੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੈਠ ਗਏ ਤਾਂ ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ,” ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਸੀ ।ਜਿਸਦੇ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਕੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਸੀ ਮੈਂ। ਉਹਦੀ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।ਜਿਗਰ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਨਾਲ਼।ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ਉਹਦੇ ਗੁਰਦੇ ਵੀ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੈਂ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਕੇ ਹੀ ਰਹਾਂਗਾ। ਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਨਸ਼ਾ ਲੱਭ ਲਿਆ।” “ਯਾਰ! ਦੱਸ ਤਾਂ ਸਹੀ ਕਿਹੜਾ ਨਵਾਂ ਨਸ਼ਾ?” “ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਰੋਂਦੇ ਕੁਰਲਾਉਂਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਇਹੀ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ।ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਡਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਸੁਧਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ।ਜਿਹੜਾ ਸਮਾਂ ਬਾਹਰ ਠੇਕੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮੈਂ ਯਾਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਬਿਤਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ। ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਆਉਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦੇ ਸੀ ।ਉਹ ਡਰੇ ਸਹਿਮੇ ਰਹਿੰਦੇ ।ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀ ਕੁਝ ਗਵਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਫਿਰ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਜੋ ਗੁਆਚ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗਿਆ ਪਰ ਜਿਹੜਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਉਹਨੂੰ ਨੀ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦੇਣਾ। ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਤੋਤਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਨਸ਼ਿਆ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਮੈਂ ਖਿੜ੍ਹ ਉੱਠਦਾ ਤੇ ਸੋਚਦਾ ਹਾਏ ਰੱਬਾ !ਏਨਾ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਗਵਾਇਆ !ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਮੇਰੀ ਰੁਚੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਜੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਪਰਤ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।” ਏਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਬਲਜੀਤ ਨੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ,” ਸੱਚੀਂ ਯਾਰ!ਇਹ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧਕੇ ਐ। ਸ਼ੁਕਰ ਐ ਤੈਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਮਝ ਚ ਆ ਗਈ।”
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
“ਹੈਂਅ ਦੇਖ ਲੈ ਕਹਿੰਦੇ ਆਥਣ ਨੂੰ ਏ ਪੂਰੀ ਹੋਗੀ ਤੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੁਰ ਦੀ ਭਤੀਜੀ”,”ਖਬਨੀਂ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਏ ਉਡੀਕਦੀ ਸੀ” ਬਲਤੇਜ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਸਵੀਰ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਚਾਹ ਫੜਾਉਦਿਆਂ ਆਖਿਆ।
“ਅੱਛਿਆ” ਇੰਨਾਂ ਕਹਿ ਉਹ ਅੰਦਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਬੀਤੇ ਕੱਲ ਜਦ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਜੀਅ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ ਵਾਪਿਸ ਆਉਂਦੇ ਵਖਤ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਗੱਡੀ ਦਾ ਪੈਂਚਰ ਲਵਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਥੇ ਖੜੇ
ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਰਸਮੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ
“ਜੀ ਪਿੰਡ ਕਿਹੜਾ ਆਪਣਾ” ਦੱਸਣ ਤੇ
“ਥੋਡੇ ਪਿੰਡ ਜੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੀ ਭੂਆ ਐ,ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੀਤ ਸਿਓਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਹਿੰਦਰ ਕੁਰ,ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਦਾ ਬੇਟਾ ਆਂ”ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਨਾਲੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਗੋਡੀਂ ਹੱਥ ਲਾਏ।
“ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਪੁੱਤ,ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਖੇਤ ਚ ਪਾ ਲਿਆ ਸੀ,ਤਾਂ ਕਰਕੇ ਤੈਂਨੂੰ ਸਿਆਣਿਆ ਨੀਂ”ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ
” ਹਾਂ ਪੱਚੀ-ਛੱਬੀ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ”ਬਲਤੇਜ ਨੂੰ ਜਿਵੇਂ ਸਭ ਯਾਦ ਸੀ।
“ਆਹ ਨਾਲ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਆਪਣਾ ਈ ਆ ਜੀ ਘਰੇਂ ਚੱਲੋ;ਐਨੇ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਿਓ,ਮੈਂ ਆਪ ਆਕੇ ਗੱਡੀ ਲੈ ਜਾਊਂ”,ਨਾਲੇ ਮੰਮੀ ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਐ,ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸਮਾਂ ਐ ਉਹਦੇ ਕੋਲ,ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤੈ,ਮਿਲ ਜਾਇਓ” ਆਖ ਉਹਨੇ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਲਈਆਂ ।
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਬਲਤੇਜ ਦਾ ਦਿਲ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਧੜਕਿਆ ਸੀ।
ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਬਹੁਤਾ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਹ ਮੰਨ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ।
ਬਲਤੇਜ ਦੀ ਸੋਚਾਂ ਦੀ ਸੂਈ ਤੀਹ ਸਾਲ ਪਿੱਛੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਪਰਮ ਆਪਣੀ ਭੂਆ ਕੋਲ ਦਸਵੀਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਗੇ ਪੜਨ ਆਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਬਾਰਵੀਂ ਤੱਕ ਸੀ। ਉਹ ਆਪ ਦਸਵੀਂ ਕਰਕੇ ਪੜਨੋਂ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਘਰ ਨੇੜੇ ਨੇੜੇ ਈ ਸਨ। ਪਰਮ ਦੇ ਸਕੂਲੋਂ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਾਰ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਦੋਵੇਂ ਮਨ ਈ ਮਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਚਾਹੁਣ ਲੱਗੇ ਸਨ,ਪਰ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਨਾ ਸਕੇ। ਬਲਤੇਜ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖਕੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ ਸੀ,ਪਰ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ,ਨਾਲੇ ਜਾਣਦੇ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਈ ਸਨ,ਫੇਰ ਹੋਰ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਵੀ ਕੀ ਸੀ? ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਉੱਪਰ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਡਰ ਭਾਰੀ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰਮ ਵੀ ਆਪਣੀ ਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਦੇ ਡਰੋਂ ਚੁੱਪ ਈ ਰਹੀ।
ਬਾਰਵੀਂ ਦੀ ਪੜਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਕੇ ਪਰਮ ਵਾਪਿਸ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਲਤੇਜ ਵੀ ਘਰ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਚ ਰਮ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੋਚਾਂ ਚ ਗੁੰਮ ਹੋਏ ਨੂੰ ਜਸਵੀਰ ਨੇ ਹਲੂਣ ਕੇ ਕਾਰ ਚੋਂ ਉਤਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਅੱਜ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸ ਮੋੜ ਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਆਹਮੋ ਸਾਹਮਣੇ ਸਨ।
ਪਰਮ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਮੁੱਠ ਬਣੀ ਬੈੱਡਤੇ ਪਈ ਸੀ। ਉਹ ਕੋਲ ਪਈਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਸਿੰਮ ਆਇਆ,ਪਰ ਉਹ ਕੁੱਝ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕੀ।
“ਦਿਲ ਰੱਖ ਭੈਣੇ ਕੋਈ ਨਾ ਹੋ ਜੇਂਗੀ ਠੀਕ”ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਹੌਂਸਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਚਾਹ ਦੀ ਘੁੱਟ ਪੀ ਉਹ ਵਾਪਿਸ ਮੁੜ ਆਏ ਸਨ।
“ਅੱਜ ਬਾਹਰ ਆਏ ਈ ਨਹੀ,ਰੋਟੀ ਨਹੀਂ ਖਾਣੀ”ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਈ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ,ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਅੰਦਰ ਜਾਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਬਲਤੇਜ ਦੇ ਸਾਹਾਂ ਦਾ ਪੰਖੇਰੂ ਉੱਡ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਕਦੇ ਨਾ ਵਿਛੜਨ ਲਈ ਦੋ ਰੂਹਾਂ ਇੱਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਖਤਮ
ਹਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਿੱਧੂ
“ਮੈਂ ਤੇ ਰਾਣੋ ਚੱਲੀਆਂ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸੁਣਨ! ਬੜੀ ਕਰਨੀ ਵਾਲੇ ਸੰਤ ਆਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਚ। ਘਰ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਓ ਤੁਸੀਂ ਦਾਦਾ – ਪੋਤੀ।” ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੁਆਂਢਣ ਨਾਲ ਚੱਲੀ ਗਈ । ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਪੋਤੀ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੀ ਖੇਡਦੀ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੀ,” ਬਾਬਾ ਜੀ !ਇਹ ਸੰਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਦਾਦੀ ਦੀਵਾਨ ਤੇ ਕੀ ਸੁਣਨ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?”” ਇੱਧਰ ਆ ! ਦੱਸਦਾਂ ਪੁੱਤਰ।” ਉਸ ਨੇ ਪੋਤੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਲਿਆ। “ਬੇਟੇ ! ਸੰਤ – ਮਹਾਤਮਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰੂਹਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਹਨ ।” ਦਾਦੇ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ । “ਪਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਜੇ ਕੋਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਵੇ ਤੇ ਆਪ ਹਰ ਵਕਤ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਰਹੇ ਫਿਰ ? ” ਮੀਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ” ਹਾਂ ਪੁੱਤਰ !ਸੱਚਾ ਸੰਤ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ!” ਦਾਦੇ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਮੀਤੀ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ ,”ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ,ਫਿਰ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗੂ ਵੀ ਸੱਚਾ ਸੰਤ ਕੌਣ ਤੇ ਕੌਣ ਪਾਖੰਡੀ ਹੈ?” ” ਪੁੱਤਰ !ਸੱਚੇ ਸੰਤ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ‘ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ‘ ਦੇ ਪੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ।ਜੋ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ,ਓਹੀ ਕਰਦੇ ਨੇ ।ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਕੇ ਆਪ ਮਾਇਆ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਦੌੜਦੇ।” ” ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਏਹੋ ਜੇ ਸੰਤ ਨੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ?”ਮੀਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। “ਹਾਂ ਪੁੱਤਰ ,ਹੈਗੇ ਨੇ ਬੱਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।” ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ । “ਅੱਛਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ! ਫਿਰ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਚਲੋ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ਼।ਮੈਂ ਵੀ ਮੱਥਾ ਟੇਕਾਂਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ।”ਮੀਤੀ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਹੱਸਦਿਆਂ ਬੋਲੇ,” ਚੱਲਾਂਗੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪੁੱਤ ਪਰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੋੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ ।ਉਹ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਨੇ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਇਕੱਲਿਆਂ ਹੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ। ਤੇ ਏਹੋ ਜੇ ਵੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਵਰ੍ਹਦੇ ਬੰਬਾਂ ਗੋਲ਼ੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤੇ ਬੇਸਹਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਜਾ ਪਹੁੰਚਦੇ ਨੇ ।ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਬਸ ‘ਸੱਚੇ ਸੰਤ’ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨੀ ਹੈ । ” “ਸਮਝ ਗਈ ਬਾਬਾ ਜੀ ।ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝਾਵਾਂਗੇ ।” ਕਹਿ ਕੇ ਮੀਤੀ ਫ਼ਿਰ ਖ਼ੇਡ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਈ।
ਰਮਨਦੀਪ ਕੌਰ ਵਿਰਕ
ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ
ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਰੇਸ਼ਮੀ ਜਿਹੀ ਧੁੱਪ,ਸਰਦਾਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੰਜ਼ਰਵਟਰੀ ਚ ਬੈਠਾ ਧੁੱਪ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਸਿਰ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਜਿਹੀ ਫਿੱਕੀ ਪੀਲੀ ਗੋਲ ਦਸਤਾਰ , ਦੁੱਧ ਚਿੱਟਾ ਦਾਹੜਾ ਤੇ ਦਗ ਦਗ ਕਰਦਾ ਨੂਰਾਨੀ ਚਿਹਰਾ , ਉਮਰ ਦੇ ਅੱਠ ਦਹਾਕੇ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੇ ਵੀ ਸੋਹਣੀ ਸਿਹਤ , ਸੋਹਣੇ ਤੇ ਸਾਫ ਸੁਥਰੇ ਲਿਬਾਸ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਸਨ ਪੋਤਰੇ ਪੋਤਰੀਆਂ ਚੰਗੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਕੇ ਉਡਾਰੂ ਹੋ ਗਏ ਨੇ , ਲਾਡਲੀ ਬੇਟੀ ਵੀ ਬਾਹਰ ਈ ਏ, ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖੀਂ ਵੱਸਦੀ ਰੱਸਦੀ।
ਉਹ ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਇੱਕ ਫਕੀਰ ਸਾਈਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ,ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ ਨੇ ਉਸ ਸਾਂਈਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਪੂਛ ਵੀ ਚਿੱਟੀ ਏ ਤੇ ਤੇਰੀ ਦਾਹੜੀ ਵੀ ਚਿੱਟੀ ,ਫਰਕ ਕੀ ਹੋਇਆ , ਚੰਗੀ ਕੌਣ ਹੋਈ, ਪੂਛ ਕੇ ਦਾਹੜੀ ?
ਤਾਂ ਸਾਈਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮੈ ਠਹਿਰ ਕੇ ਦਿਆਂਗਾ ।
ਤੇ ਆਖਰ ਜਵਾਬ ਓਸ ਦਿਨ ਦਿੱਤਾ , ਜਦੋਂ ਫਕੀਰ ਦਾ ਅੰਤ ਵੇਲਾ ਆ ਗਿਆ ।ਫਕੀਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਅੱਜ ਇਹ ਗੱਲ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਕਹਿ ਸਕਦਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਦਾਹੜੀ ਤੇਰੇ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਪੂਛ ਨਾਲ਼ੋਂ ਬਿਹਤਰ ਏ, ਮੈ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਇਸਦੀ ਪਾਕੀਜਗੀ ਨੂੰ ਦਾਗ ਨਹੀ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤਾ ।ਅਗਰ ਕਿਤੇ ਡੋਲ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀ ਸੀ ਰਹਿਣਾ ।
ਤੇ ਉਹ ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ 92/93 ਦੇ ਉਸ ਵਕਤ ਵਿੱਚ , ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੁਲੀਸ ਵਿੱਚ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜਿਲੇ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਅਫਸਰ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ । ਅੱਗ ਵਰ੍ਹਦੀ ਸੀ ਹਰ ਪਾਸੇ , ਕਿਤੇ ਮੁਕਾਬਲਾ , ਕਿਤੇ ਫਿਰੌਤੀਆਂ ਤੇ ਕਿਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਦੌਰ ,ਪਰ ਉਹਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਈ ਅਜਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਾਰਦਾਤ ਈ ਨਹੀ ਸੀ ਹੋ ਰਹੀ, ਬਾਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਸਾਰੇ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਉਹਨੂੰ , ਤੇ ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਲੋਕ ਵੀ ਬਾਬਾ ਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ । ਸਿਪਾਹੀ ਤੋਂ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਪਦ ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਲੱਗਦੀ ਵਾਹ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਦਾਮਨ ਨਹੀ ਸੀ ਛੱਡਿਆ ਓਹਨੇ , ਕਈ ਵਾਰ ਅਵਾਰਡ ਵੀ ਮਿਲੇ ਸਨ ਸਰਵਿਸ ਦੌਰਾਨ ।ਉਹ ਚੜ੍ਹਦੀ ਉਮਰੇ ਈ ਨਿੱਤ-ਨੇਮ ਦਾ ਪੱਕਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸਰਵਿਸ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਰ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨਾਲ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਪਰ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲ ਗਏ ਸਨ , ਜਿਵੇਂ ਜੰਗ ਲੱਗ ਗਈ ਹੋਵੇ , ਅਣ ਐਲਾਨੀ। ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ । ਉਹਨਾਂ ਈ ਘਰਾਂ ਚੋ ਮੁੰਡੇ ਪੁਲੀਸ ਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਖਾੜਕੂ ਬਣ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਤੁਰ ਗਏ ਸਨ । ਰੁੱਖਾਂ ਤੇ ਆਸ਼ੀਆਨੇ ਬਣਾ ਕੇ ਰੈਣ ਬਸੇਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਿੰਦੇ ਵੀ ਤ੍ਰਾਹ ਕੇ ਜਿੱਧਰ ਮੂੰਹ ਹੁੰਦਾ , ਉੱਡ ਜਾਂਦੇ, ਜਦ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਤਾੜ੍ਹ ਤਾੜ੍ਹ ਗੋਲੀਂਆਂ ਵਰ੍ਹਨ ਲੱਗਦੀਆਂ ।
ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੜਾ ਗਰੂਰ ਸੀ ਆਪਣੀ ਬੇਦਾਗ਼ ਸੇਵਾ ਤੇ, ਲਗਾਤਾਰ ਥਾਣਾ ਮੁਖੀ ਈ ਲੱਗਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਹ , ਜਦ ਤੋ ਸਬ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬਣਿਆਂ ਸੀ । ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁਖੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀ ਸੀ ਕੀਤਾ । ਪਰ ਹੁਣ ਹਵਾ ਬਦਲ ਗਈ ਸੀ । ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸੱਥਰ ਵਿਛ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦ ਕਿ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਵੇਂ ਭਰਤੀ ਹੋਏ ਕੁਝ ਛਲਾਰੂ ਤਰੱਕੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਖ਼ੂਨ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਰੰਗਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ ।
ਇਕਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਖੁਸ਼ੀਆਂ
ਗੋਸ਼ਤ ਖਾਵਾਂਗੇ ।
ਇਕਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਗ਼ਮੀਆਂ
ਜਹਾਨੋਂ ਜਾਵਾਂਗੇ ।
ਸੁੱਕੀ ਨਾਲ ਗਿੱਲੀ ਵੀ ਬਲਣ ਲੱਗੀ, ਜਾਇਜ਼ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਇੱਕੋ ਰੱਸੇ ਬੱਝਣ ਲੱਗੇ । ਪਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੱਬ ਦੇ ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ
ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਭਾਲ਼ , ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕੀ ।
ਪਰ ਇਹ ਖੁਸ਼ਫਹਿਮੀ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਨਾ ਚੱਲ ਸਕੀ, ਨਵੇਂ ਆਏ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁਖੀ ਨੇ ਸਾਰੇ ਥਾਣਾ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੱਦੀ ਤੇ ਧੜੱਲੇਦਾਰ ਲੜਾਈ ਲੜਨ ਲਈ ਵੰਗਾਰਿਆ , ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਣਦਾ ਰਿਹਾ , ਪਰ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਹੁਕਮ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਸੈਂਟਰ ਤੋਂ ਚਾਰ ਚਾਰ ਮੁੰਡੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਓ ਤੇ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿਓ। ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਆਦਰ ਸਹਿਤ ਖੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਉਸਤੋਂ ਨਹੀ ਹੋਣਾ, ਅਸਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇੰਚ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀ ਹਟਾਂਗਾ ਪਰ ਨਿਹੱਥੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਮਾਰਨਾ ਮੇਰੇ ਵੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ। ਭਾਵਕ ਹੋਏ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਹੁੰ ਨੇ ਭਾਈ ਘਨਈਆ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਹੰਕਾਰ ਦੇ ਘੋੜੇ ਤੇ ਸਵਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁਖੀ ਨੇ ਟੋਕ ਦਿੱਤਾ,”ਠੀਕ ਆ , ਤੈਨੂੰ ਬਾਬਾ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, ਪਰ ਮੈ ਤੇਰੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਹੀ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ , ਹੰਨੇ ਜਾਂ ਬੰਨੇ !ਮੈਨੂੰ ਥਾਣੇਦਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਟਾ ਨਹੀਂ”
ਭਰੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ , ਪਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਡੋਲ ਰਿਹਾ,ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ,ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲਾਈਨ ਹਾਜ਼ਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ , ਪਰ ਸਿਤਮ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੋਈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਯਗਾ ਮੁਖੀ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਥਾਣੇਦਾਰ ਇੱਕ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਾਲਾ ਸਿਪਾਹੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਹਵਾਲਦਾਰੀ ਦਾ ਕੋਰਸ ਵੀ ਨਹੀ ਸੀ ਕੀਤਾ ਹਾਲੇ , ਮੂੰਹ ਐਸਾ ਲਹੂ ਲੱਗਾ , ਐਡਹਾਕ ਪ੍ਰਮੋਟ ਹੋ ਕੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਰੈੰਕ ਲੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਥਾਣਾ ਮੁਖੀ ਜਾ ਲੱਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਲਾਲੋ ਲਾਲ ਸਨ, ਇੱਕ ਈ ਜਿਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਛੇ ਮੁਕਾਬਲੇ , ਪਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਤੋਂ ਦੂਰ , ਜ਼ਲਾਲਤ ਦੇ ਹੰਝੂ ਕੇਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮਨ ਉਚਾਟ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹਦਾ ਇਸ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਉਹ । ਮਨ ਲੱਗਣੋ ਹਟ ਗਿਆ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹਦਾ, ਬਸ ਦਿਨ ਕਟੀ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ।
ਫਿਰ ,ਕੁਝ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ , ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਡੀ ਐਸ ਪੀ ਪਦ ਉੱਨਤ ਹੋ ਕੇ ਪੈਨਸ਼ਨ ਆ ਗਿਆ । ਬੇਟੇ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ , ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਵੱਸਿਆ , ਤੇ ਬੱਸ ਓਥੇ ਦਾ ਈ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ , ਬਸ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਗੇੜਾ ਮਾਰਦਾ ਏ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ ।
ਹੁਣ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਯੁਗ ਏ, ਹਰ ਖ਼ਬਰ ਕੁਝ ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ ਈ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਏ , ਏਥੋ ਈ ਅੱਜ ਉਹਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਓਹ ਕਮਾਦੀ ਥਾਣੇਦਾਰ ਜੋ ਉਹਦੀ ਯਗਾ ਮੁੱਖ ਅਫਸਰ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਓਸ ਵਕਤ , ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਇਨਕੁਆਰੀਆਂ ਚ ਉਲਝ ਗਿਆ ਸੀ , ਨੀਮ ਪਾਗਲ ਹੋ ਕੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਗਿਆ ਏ।
ਸੋਚ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਓਸ ਵੇਲੇ ਵਿਖਾਈ ਜੁਅਰਤ ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪਾਪਾਂ ਦਾ ਭਾਗੀ ਨਾ ਬਣਨ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਕਿੰਨਾ ਸਕੂਨ ਏ ਓਹਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਚ ।
ਤੇ ਉਹ ਉੱਠਕੇ ਟਹਿਲਦਾ ਹੋਇਆ ਆਦਮਕੱਦ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੂਹਰੇ ਜਾ ਖਲੋਤਾ । ਆਪਣੀ ਸੋਹਣੀ ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ ਵੇਖਕੇ ਖ਼ੁਦ ਤੇ ਰਸ਼ਕ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ, ਸ਼ੁਕਰਾਨੇ ਚ ਹੱਥ ਜੁੜ ਗਏ , ਬੁੱਲ੍ਹ ਫਰਕੇ ,”ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ , ਤੇਰਾ ਲੱਖ ਸ਼ੁਕਰ ਏ, ਇਸ ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਦਾਗ ਨਹੀ ਲੱਗਾ , ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਅੰਤ ਵੇਲੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰ ਸਕੇ , ਰਹਿੰਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੀਂ, ਇਹ ਪ੍ਰੀਤ ਓੜਕ ਨਿਭ ਜਾਵੇ “
ਹਲਕੇ ਬੱਦਲ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਛਣ ਕੇ ਆ ਰਹੀ ਧੁੱਪ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਨੂਰੋ ਨੂਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਪੁਰਾਣਾ ਸਮਾਂ , 1955 ਦੇ ਇਰਦ ਗਿਰਦ ਦਾ । ਅੰਬਰਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਜੋ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਹ ਮਾਰਗ ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ , ਓਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ੈਲਦਾਰਾਂ ਦਾ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ , ਜਿਸ ਕੋਲ ਦਸ ਮੁਰੱਬੇ ਤੋ ਵੀ ਵੱਧ ਜ਼ਮੀਨ , ਸਰਕਾਰੇ ਦਰਬਾਰੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਪਹੁੰਚ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ । ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਤਾਂ ਕਾਮੇ ਸਨ ਹੀ ਉਹਨਾ ਦੇ , ਕੁਝ ਗ਼ਰੀਬੜੇ ਤੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮਾਰੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਵੀ ਉਹਨਾ ਦੇ ਕਾਮੇ ਜਾਂ ਸੀਰੀ ਸਨ । ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਗ਼ਰੀਬੜਾ ਜਿਹਾ ਮਾਂ ਪਿਓ ਮਹਿੱਟਰ ,ਜੀਤੀ , ਸਿਰਫ ਦੋ ਢਾਈ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਮਾਲਕ , ਤੇ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਫ਼ਰਦਾਂ ਚ ਰੁਲ਼ੀ ਹੋਈ ਸੀ ,ਪਰ ਕਾਮਾ ਸੀ ਓਹ ਸਿਰੇ ਦਾ , ਚਾਚੇ ਤਾਇਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁਰਲੀਆਂ ਚ ਰੁਲ਼ਦਾ ਈ ਪਲ਼ਿਆ ਸੀ ਵਿਚਾਰਾ , ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਝੰਬਿਆ , ਓਹ ਵੀ ਜ਼ੈਲਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਮਾ ਰਲ਼ ਗਿਆ ਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਫੁੰਮਣ ਸਿੰਹੁੰ ਦਾ ਕਿਰਪਾ ਪਾਤਰ ਬਣ ਗਿਆ । ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬੌਲਦ ਵਾਂਗ ਖੇਤਾਂ ਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ , ਬੇਈਮਾਨੀ ਜਾਂ ਕੰਮ-ਚੋਰੀ ਦਾ ਤਾਂ ਜਿਵੇ ਪਤਾ ਈ ਨਹੀ ਸੀ ਉਹਨੂੰ । ਕਦੀ ਵਿਹਲਾ ਬੈਠਣਾ ਮੁਸੀਬਤ ਸੀ ਓਹਦੇ ਲਈ । ਉਮਰੋਂ ਵੀ ਤੀਹਾਂ ਤੋਂ ਟੱਪ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਕੋਈ ਸਾਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ , ਗਰੀਬੀ ਆੜੇ ਆ ਗਈ ਸੀ ਓਹਦੇ ।ਫੁੰਮਣ ਸਿੰਹੁੰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਓਹਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕਹਾ ਕੇ ਜੀਤੀ ਨੂੰ ਗਰੀਬ ਘਰ ਦੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਸਾਕ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ , ਸ਼ਾਇਦ ਮਨਸ਼ਾ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਓਹਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ,ਓਹਦੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਤਨੀ ਵੀ ਤਾਬਿਆਦਾਰ ਨੌਕਰਾਣੀ ਬਣੇਗੀ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ।
ਜੀਤੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋ ਗਿਆ , ਓਹਦੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਜੋ ਆਈ , ਨਾਮ ਸੀ ਬਚਨ ਕੌਰ, ਗ਼ਰੀਬੜੇ ਘਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ , ਕਣਕਵੰਨਾ ਰੰਗ ਪਰ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ ਸੋਹਣੇ । ਜੀਤੀ , ਓਹ ਟਿੱਬਾ ਸੀ ਜਿਸਤੇ ਕਦੀ ਪਿਆਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚੜ੍ਹਿਆ , ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਜਿੰਦਗੀ ਕਦੀ ਏਨੀ ਸੋਹਣੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਏ , ਓਹਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਚ ਬਹਾਰ ਆ ਗਈ , ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਚ ਖੀਵਾ ਹੋ ਗਿਆ ਓਹ ।ਪੈਰ ਭੋਂਇਂ ਨਹੀ ਸਨ ਲੱਗਦੇ ਓਹਦੇ ,ਜਦੋਂ ਘਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰਦਾ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਖੰਭ ਲੱਗ ਗਏ ਹੋਣ , ਉੱਡ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਓਹ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ । ਚਾਂਈਂ ਚਾਂਈਂ ਆਪਣੇ ਕੱਚੇ ਘਰ ਨੂੰ ਸਵਾਰ ਲਿਆ ਸੀ ਓਹਨੇ , ਤੇ ਓਸੇ ਕੱਚੇ ਘਰ ਨੂੰ ਲਿੰਬ ਪੋਚ ਕੇ ਬਚਨ ਕੌਰ ਨੇ ਬਹਿਸ਼ਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਗੋਲ਼ੂ ਪੋਚੇ ਨਾਲ ਮੋਰ ਘੁੱਗੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਇੱਕ ਖੋਲ਼ੇ ਵਰਗੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਡਾਕ ਬੰਗਲਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਭਾਂਵੇਂ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਨੂੰ ਪੱਕੀ ਆਸ ਸੀ ਕੇ ਜੀਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਓਹਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਵੀ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਦੇ ਘਰੇ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ , ਪਰ ਜੀਤੀ ਨੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਹੱਥ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ , ਸਾਫ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਬਚਨ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਤੇ ਨਾਲ ਲਿਔਣ ਨੂੰ । ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਤਾਂ ਲੱਗਾ ਪਰ ਜੀਤੀ ਦੀ ਨੇਕਨੀਤੀ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਓਹ, ਸੋ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ ।
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਡੇਢ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਬਾਅਦ ਬਚਨ ਕੌਰ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ , ਜੀਤੀ ਝੂਮ ਉੱਠਿਆ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾਲ , ਜਿਵੇਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਹੋਵੇ ਓਹ । ਕੁਝ ਦਿਨ ਘਰੇ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਗਨ ਵਿਹਾਰ ਕੀਤੇ ਓਹਨੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਚ ਦਿਨੇ ਲੰਘਦਾ ਆਉਂਦਾ ਵੀ ਚੱਕਰ ਮਾਰ ਜਾਂਦਾ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਖ਼ਾਤਰ ।
,” ਬਚਨ ਕੁਰੇ, ਵਖਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰਾ , ਮੇਰਾ ਪੁੱਤ ਕਿੱਡਾ ਕੁ ਹੋਗਿਆ ,”
ਤੇ ਬਚਨ ਕੌਰ ਹੱਸ ਪੈਂਦੀ ਓਹਦੀਆਂ ਝੱਲ ਵਲੱਲ੍ਹੀਆਂ ਤੇ । ਓਹ ਕਾਹਲੇ ਕਦਮੀ ਕੰਮ ਤੇ ਨਿੱਕਲ ਜਾਂਦਾ , ਨੌਕਰੀ ਕੀ ਤੇ ਨਖ਼ਰਾ ਕੀ ?
ਛੇਤੀ ਹੀ ਓਹਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਖਾਹਿਸ਼ ਜਾਗੀ ਕਿ ਓਹ ਵੀ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਕਰੇ , ਕਿਸੇ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ । ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਓਹਨੇ ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੌਕਾ ਵੇਖ ਕੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਈ ਦਿੱਤੀ ।
” ਤਾਇਆ ਜੀ, ਇੱਕ ਮਿੰਨਤ ਆ , ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਸਮਾਨ ਓ,ਕਦੀ ਫਰਕ ਵੀ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ , ਮੇਰੀ ਪੈਲੀ ਦੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸਹੀ ਕਰਵਾ ਦਿਓ , ਮੈ ਆਪ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ ਆਂ, ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਤਾਬਿਆਦਾਰ ਰਹੂੰ ਮੈਂ ਤਵਾਡ੍ਹਾ,”
ਤੇ ਹਲੀਮੀ ਕੰਮ ਆਈ , ਜ਼ੈਲਦਾਰ ਨੇ ਪਟਵਾਰੀ , ਕਾਨੂੰਗੋ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਓਹਦੀ ਪੈਲੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ , ਥੋੜੀ ਬਹੁਤ ਮਾਲੀ ਮਦਾਦ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕੋਲੋਂ। ਜੀਤੀ ਨੂੰ ਇੰਜ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਗਿੱਠ ਉੱਚਾ ਉੱਡ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ । ਸਿਰ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਪੰਡ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀ ਹੋਵੇ ਲਾਹ ਕੇ। ਬਚਨ ਕੌਰ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਾਵਰੀ ਹੋ ਗਈ ਏਹ ਸਭ ਵੇਖਕੇ ।
ਜੀਤੀ ਜੋ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਤਰ ਦਿਨ ਰਾਤ ਖਪਦਾ ਸੀ , ਹੁਣ ਓਹਨੇ ਖੁਦ ਲਈ ਮਿਹਨਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ , ਤੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਮੌਸਮੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸੈਕਲ ਖਰੀਦ ਕੇ , ਪਿੱਛੇ ਚੌੜਾ ਜਿਹਾ ਕੈਰੀਅਰ ਲਵਾ ਲਿਆ ,ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋੜ ਕੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਅੰਬਰਸਰ ਸੈਕਲ ਤੇ ਈ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਰੋਜ ਸਵੇਰੇ ।ਜਦ ਕਦੀ ਸਹੁਰੇ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਸੈਕਲ ਨੂੰ ਪੂੰਝ ਸਵਾਰ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਂਦਾ । ਨਿੱਕੀ ਕਾਠੀ ਵੀ ਲਵਾ ਲਈ ਸੀ ਓਹਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਬਿਠਾਉਣ ਨੂੰ । ਜਦੋਂ ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਸੈਕਲ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੱਚੇ ਰਾਹਵਾਂ ਤੇ ਵਾਂਢੇ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਮਝਦਾ । ਕਿਸਮਤ ਮੁਸਕਰਾ ਪਈ ਓਸ ਤੇ , ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਚ ਈ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਓਹ , ਪਿੰਡ ਚ ਜੀਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਹੁਣ ਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਬਣ ਗਿਆ , ਦੋ ਕੁ ਏਕੜ ਪੈਲੀ ਗਹਿਣੇ ਵੀ ਲੈ ਲਈ ਓਹਨੇ , ਤੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਜ਼ਮੀਨ ਹਿੱਸੇ ਠੇਕੇ ਤੇ ਵੀ ਵਾਹੁਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਬਚਨ ਕੌਰ ਨੇ ਦੂਜੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਸਤੋ ਬਾਅਦ ਦੋ ਹੋਰ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਧੀ ਦਾ ਬਾਪ ਬਣ ਗਿਆ ਓਹ ।
ਬਚਨ ਕੌਰ ਸਿਰਫ ਘਰ ਤੱਕ ਈ ਮਹਿਦੂਦ ਨਹੀ ਸੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ , ਖੇਤਾਂ ਚ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਓਹ । ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਦੀ , ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾਉਂਦੀ ।ਸਰੀਰੋਂ ਏਨੀ ਤੰਦਰੁਸਤ ਕਿ ਕਦੀ ਜਾਪਦਾ ਈ ਨਹੀ ਸੀ ਕਿ ਓਹ ਪੰਜ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਏ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਜਿਉ ਜਿਉ ਸੁਰਤ ਸੰਭਾਲ਼ੀ ਤਾਂ ਮਾਂ ਪਿਓ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਵੇਖਿਆ । ਨਤੀਜਾ ਏਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਓਹ ਵੀ ਸਿਰੇ ਦੇ ਕਾਮੇ ਨਿੇਕਲੇ ਏ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋ ਹੱਥ ਹੁਣ ਬਾਰਾਂ ਹੱਥ ਬਣ ਗਏ , ਜ਼ਮੀਨ ਵਧਣ ਲੱਗੀ , ਪਤਾ ਈ ਨਾ ਲੱਗਾ , ਕਦੋ ਓਹਨੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਡੀਟੀ 14 ਟਰੈਕਟਰ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲਿਆ , ਤੇ ਫਿਰ ਸਮਾਂ ਬਦਲਣ ਤੇ ਫੋਰਡ ਵੀ ਵਿਹੜੇ ਆਣ ਖਲੋਤਾ । ਵਿਆਹ ਤੋ ਬਾਅਦ ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਦੇ ਅਰਸੇ ਚ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਤਕਰੀਬਨ ਚਾਲੀ ਕਿੱਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਹੋ ਗਈ । ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਭਾਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ , ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਦੀ ਕਦੀ ਚਿੱਟਾ ਚਾਦਰਾ ਕੁੜਤਾ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ । ਵੱਡਾ ਮੁੰਡਾ ਆਰਮੀ ਚ ਹੋ ਗਿਆ , ਬਾਕੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾ ਨੇ ਵੀ ਦਸ ਦਸ ਜਮਾਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਦੇ ਤਾਂ ਮਾਸਟਰ ਈ ਬਣ ਗਏ ਓਹ ਸਾਰੇ । ਇਲਾਕੇ ਚ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ ਹੋ ਗਈ ਓਹਦੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ।
ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚਲਾ ਘਰ ਛੋਟਾ ਪੈ ਗਿਆ , ਜੀਤ ਸਿੰਹੁੰ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਮਾਰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਥਾਂ ਪਿੰਡੋਂ ਬਾਹਰਵਾਰ ਖਰੀਦ ਲਈ ਤੇ ਵੱਡਾ ਹਵੇਲ ਵਲ਼ ਲਿਆ। ਸਾਲ ਕੁ ਦੇ ਅਰਸੇ ਚ ਈ ਦੋ ਕਨਾਲ਼ਾਂ ਥਾਂ ਚ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਦੋ ਘਰ ਛੱਤ ਲਿਆ , ਅੱਗੇ ਵਰਾਂਡਾ ਤੇ ਅੱਗੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਡੁੱਲ੍ਹਾ ਵਿਹੜਾ । ਜਿੱਥੇ ਟਰੈਕਟਰ ਟ੍ਰਾਲੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹਰ ਸੰਦ ਜੋ ਖੇਤੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਨ , ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਟਿਕਾਏ ਹੁੰਦੇ । ਬਚਨ ਕੌਰ ਹਰ ਚੀਜ ਦੀ ਏਨੀ ਕੁ ਸਿਆਣਪ ਨਾਲ ਜੁਗਤਬੰਦੀ ਕਰਦੀ ਕਿ ਕਮਾਲ ਈ ਹੋ ਜਾਂਦਾ , ਜੀਤ ਸਿੰਹੁੰ ਹਰ ਕੰਮ ਓਸਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਕਰਦਾ , ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਤਾਂ ਕੀ, ਉਹਨੂੰ ਫਸਲਾਂ , ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੱਕ ਦੇ ਮੌਸਮ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਦੋ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣੀ ਏ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਬੀਜ ਬੀਜਣਾ ਏ ।