ਕਰਮੁ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਅੱਤ ਗਰੀਬ ਦਿਹਾੜੀਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸੀ। ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਹਰ ਲੋੜ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦਾ ਹੱਥ ਤੰਗ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਚੋਣਾ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਵਰਦਾਨ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮਿਲੀ ਰਕਮ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਅੱਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗਰਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।
ਵੱਡੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਕੇ ਰਕਮ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਵੋਟਾਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਵਾਪਸ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿਚੋਂ ਵੋਟ ਫੜਕੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਫੜਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਨੋਟ ਵੱਡੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲੋਂ ਦੁਗਣੇ ਜਾਂ ਕਦੇ ਤਿੱਗਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਇਸ ਵਾਰ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਗਾਹਕ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵੋਟਾਂ ਪੈਣੀਆਂ ਅਰੰਭ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕਰਮੂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਇਸ ਵਾਰ ਵੋਟਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਵੋਟਾਂ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੈਠੇ ਹੋਣ, ਉਹ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਚੱਲ ਪਿਆ।
ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹੱਥ ਪੱਲੇ ਨਾ ਪਿਆ। ਉਹ ਵੋਟ ਪਾਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਸੋਚਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ
“ਅੱਜ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਸਿਰ ਪਈ, ਵੋਟ ਬੁੰਗੇ ਵਿੱਚ ਗਈ।
Punjabi Stories Online
ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਿਆ ਫਿਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਭੁੱਖ ਲੱਗ ਗਈ। ਭੁੱਖ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਇਕ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜੇ। ਟੇਬਲ ਉਤੇ ਅਰਕਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੀ ਸਾਥਣ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਕੇ ਕਿਹਾ, ਨਿਰਮਲਾ ਸਹੁੰ ਖਾ ਕੇ ਆਖ ਕਿ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਏਂ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਬਹੁਤ ਲੱਗੀ ਏ ਪਹਿਲਾਂ ਬੈਰੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਆਰਡਰ ਕਰੋ` ਉਸ ਨੇ ਬੈਰੇ ਨੂੰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਆਰਡਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਸਵਾਲ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਨਿਰਮਲਾ ਬੋਲੀ- ਸਹੁੰ ਖਾ ਕੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਕੁਝ ਖਾ ਪੀ ਕੇ ਆਖਾਂਗੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਟਲਾਂ ਚ ਆਉਣ ਜਾਣ
ਦਾ ਸਿਲਸਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹੇਗਾ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਰਹਾਂਗੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਕੱਢ ਕੇ ਬੈਂਕ ਬੈਲੇਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਾਉਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਕਿ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ਪਿਆਰ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਹੋਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ।
ਰੋਟੀ ਖਾਨ ਮਗਰੋਂ ਦੋਵੇਂ ਬਿਸਤਰੇ `ਚ ਪੈ ਗਏ, ਕੁਝ ਚਿਰ ਚੁਪ ਰਹਿਣ ਮਗਰੋਂ ਪਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ
‘ਕਿੰਨੇ ਬਜੇ ਨੇ?
‘ਊ ਹੂੰ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਤਨੀ ਨੇ ਪਾਸਾ ਪਰਤਕੇ ਮੂੰਹ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਰ ਲਿਆ।
ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਰੁਕਕੇ ਪਤੀ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ,
“ਅਜ ਤੂੰ ਬੜੀ ਸੋਹਣੀ ਲਗਦੀ ਏ।”
“ਨੋ ਵੱਜਣ ਵਾਲੇ ਨੇ।` ਪਤਨੀ ਨੇ ਫਿਰ ਪਾਸਾ ਪਰਤਕੇ ਪਤੀ ਦੇ ਕੋਲ ਨੂੰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
ਦੀਵਾਨ ਸਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਰਾਗੀ ਜੱਥਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇਕ ਜਣਾ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲੱਗਾ “ਮਾਇਆ ਨਾਗਣੀ ਹੈ। ਸਿਆਣੇ ਬੰਦੇ ਇਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਸਭ ਕੁਕਰਮਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਮਾਇਆ ਹੀ ਹੈ। ਏਨੇ ’ਚ ਹੀ ਇੱਕ ਬੁੱਢੀ ਨੇ ਰੁਪਿਆ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ ਰਾਗੀ ਸਿੰਘ ਕੀਰਤਨ ਅੱਧ ’ਚ ਹੀ ਛੱਡ ਮਾਈ ਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੇਣ ਲੱਗਾ ‘‘ਮਾਈ ਜੀ ਸਵਾ ਲੱਖ ਦਮੜਾ ਅਰਦਾਸ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਰੱਬ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨੋ ਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰੇ ਜਿਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲਿਆਏ ਸੋ ਖਜ਼ਾਨਾ ਭਰਪੂਰ ਕਰੇ! | ਅਗਸਤ-1976
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਰਚੀ ਕੋਈ ਲੀਲਾ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਲੀਡਰ ਦਾ ਚੰਗਾ ਧੰਦਾ ਚਲਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਸਮਾ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ, ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਗਊਆਂ ਦੀ ਡੇਅਰੀ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਹਰ ਇੱਕ ਗਊ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਜਿਹਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਮ ਰਾਧਾ ਰੱਖਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸਖੀਆਂ ਨਾਲ ਰਲਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਗਊਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਦੇ ਦਰਿਆ ਵਗਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੱਖਣ ਦੇ ਡਰਮ ਭਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਉਸ ਦੀ ਮਥੁਰਾ ਸੀ ਅਤੇ ਡੇਅਰੀ ਬਿੰਦਾ ਬਣ। ਦਿਨ ਰਾਤ ਰਾਸਲੀਲਾ ਚੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਜਿਵੇਂ ਮੁੜ ਦੁਆਪਰ ਯੁੱਗ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਜੋਕੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਵੀ ਦਿਲੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਗਉਆਂ ਦਾ ਰਖਵਾਲਾ ਬਣੇ। ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਤਾਂ ਸ਼ਰਾਬ, ਕਬਾਬ ਅਤੇ ਸ਼ਬਾਬ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਕੰਸ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰਵਿਰਤੀਆਂ ਉਤਪਣ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੈਰਾਨ ਵੀ। ਉਸ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਆ . ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਕੰਸ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਕੋਈ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਕਰੋਪੀ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਸਿਆਸੀ ਵਰਦਾਨ।
ਹਰੀਜਨ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਖੁਲੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬੜੀ ਚਰਚਾ ਸੀ। ਸਿਆਣੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਇਸ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵੋਟ ਵਟੋਰ ਸਕੀਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਦਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਸਤੀ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਿਰਦੇ ਅਵਾਰਾ ਬੱਚੇ ਧੜਾ ਧੜ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹਾਲੀ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਸਮਾਨ ਹੀ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਹਰੀਜਨ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਵਜੀਫਾ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣ, ਪੀਣ ਅਤੇ ਪਹਿਨਣ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖਰਚ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸੀ।
ਵਿਧਵਾ ਅੰਨੀ ਬਸੰਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ। ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਮੰਗਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰ ਦੀ ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ।
ਉਹ ਦੁਚਿੱਤੀ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਵੇ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਗਲਾ ਘੁੱਟੇ।
ਮੇਰਾ ਗੁਆਂਢੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਘਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਵਸਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਉਹ ਕਦੇ ਕਦੇ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਰਾਮ ਰੌਲੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਬੇਚੈਨੀ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਨਾ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦਾ ਸੁਆਦ, ਨਾ ਸੌਣ ਦਾ, ਨਾ ਕੰਮ ਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਉਹ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਗੁਲਤਾਨ ਰਹਿੰਦਾ। ਫਿਰ ਜਦ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਮੂਡ ਵਿਚ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮੋਂ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮੇਟ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ- ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਸੰਦ ਨਾ ਆਉਣ ਤੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ਼ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਕਹਾਣੀ ਫਿਰ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਦੀ ਵੇਚ ਕੇ ਡਾਕ- ਖਾਨਿਓਂ ਟਿਕਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ, ਸੰਪਾਦਕ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ, ਮਾਲਕ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟਰ’ ਵਰਗੇ ਮਾਸਕ ਪੱਤਰ ਦੇ ਮਾਨਯੋਗ ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਤਿੰਨਾਂ ਮਹੀਨਿਆਂ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਮੁੜ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ… ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਆਪਣੀ ਤਨਖਾਹ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਰੁਪਿਆ ਖਰਚ ਕੇ ਉਹ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਖੀਦਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਹਾਰ ਤੇ ਸਿਰ ਖਪਾਈ ਤੇ ਸਖਤ ਖਫਾ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਲੇਖਕ ਦੋਸਤ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੀ ਵਧ ਕਮਾ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ, ਜਿਨਾਂ ਚਿਰ ਉਹ ਕਾਗਜ ਤੇ ਕਲਮ ਘਸਾਉਂਦੇ ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਨੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਲਫਾਫੇ ਬਣਾ ਸਵਾ ਤਿੰਨ ਰੁਪਏ ਕਮਾ ਲੈਂਦੀ ਹਾਂ…’ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਦੇ ਪਤਲੇ ਬੁੱਲਾਂ ਤੇ ਬਨਾਵਟੀ ਜਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪਸਰੀ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੋ ਮੋਮਬੱਤੀ ਵਾਂਗ ਪਿਘਲਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਸੋਚਦਾ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਲੇਖਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਘਰ ‘ਰਾਮੇ ਘੁਮਿਆਰ’ ਦਾ ਕੋਹਲੂ ਉਸ ਬੌਲਦ ਨਾਲ ਚੀਅ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਘਰ ‘ਚਰਨੇ ਸਮਗਲਰ ਦਾ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤਾ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਫੈਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਕਿੰਨੀ ਵੇਰ ਜੀਅ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਾਂ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਖਰਚੀਲੇ, ਸਿਰ ਖਪਾਈ ਵਾਲੇ ਸ਼ੁਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ-? ਪਰ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਭਲਾ ਕੋਈ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਵਾਂ ਜੁਆਕ ਉਸ ਕਿਉਂ ਜੰਮਿਆ ਹੈ….?
ਪਈਆਂ ਨੂੰ ਹਾਲੀ ਮਹੀਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਧੀਰੇ ਹਰੀਜਨ ਨੇ ਕੱਚੀ ਕੋਠੜੀ ਦੇ ਲਾਗੇ ਪੱਕਾ ਮਕਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਆਰੰਭ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਚੁਗਾਠਾਂ ਰੱਖਕੇ ਉਸ ਨੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਮਰੇ ਖੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
ਲੈਂਟਰ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫੀਮ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਰੱਜੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਚਾਂਗਰਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਧੀਰੇ ਦਾ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਲੰਗੋਟੀਆ ਯਾਰ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਖਰਚ ਲਈ, ਕਾਰੂ ਦਾ ਖਜਾਨਾ ਕਿਥੋਂ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਵੋਟ-ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਨੋਟ-ਬੈਂਕ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਧੀਰੇ ਨੇ ਅੱਖ ਦੱਬੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਢਕੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ।
ਯਤੀਮ ਖਾਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਛੱਬ ਵਾਲਾ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਟੈਂਟ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫੁੱਲਾਂ ਲੱਦੇ ਗਮਲਿਆਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਗਲੀਚਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਕਾਇਆ । ਅਤੇ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਟੈਂਟ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪੁਲਸ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਸੀ। ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਕੋਈ ਵਜੀਰ ਖਾਣੇ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਵਜੀਰ ਸਾਹਿਬ ਖਾਣਾ ਖਾ ਕੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਕੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕ, ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤ ਮਿੱਤਰ ਅਤੇ ਜਨਾਨੀਆਂ ਰਹਿੰਦੇ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਛੋਹਾਂ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਜੂਠ ਟੱਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਯਤੀਮਖਾਨੇ ਭੇਜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਝੁੱਗੀਆਂ, ਝੌਪੜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਇਕ ਚੁਸਤ ਮੁੰਡਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਅੱਖ ਬਚਾਕੇ ਟੈਂਟ ਵਿੱਚ ਵੜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੌਲਾ ਟੱਬ ਦੀ ਜੂਠ ਵਿਚੋਂ ਭਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਭੁੱਖ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਬਾਹਰ ਖਿਸਕਣ ਹੀ ਵਾਲਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਦੀ ਨਿਗਾ ਪੈ ਗਿਆ।
ਜਿਠਾਨੀ ਵਿਚ ਨਾ ਰੂਪ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਗੁਣ, ਪਰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਦਰਾਨੀ ਵਿਚ ਰੂਪ ਸੀ, ਗੁਣ ਸੀ, ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਲੀਕਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਦਰਮਿਆਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਸੱਸ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਨੂੰਹ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਦੋਵੇ ‘ਛੋਟੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਤੁਛ ਸਮਝਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਬੇ-ਇਜ਼ਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਕਦੇ ਨਾ ਖਿਆਲ ਕਰਦੀਆਂ।
ਛੋਟੀ ਦਾ ਪਤੀ ਆਪਣੀ- ਮਨ ਪਸੰਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਉਹਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਸੀ। ਘਰ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੋਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਉਹਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੁਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੋਂ ਚਿੜ ਪਿਆ। ਜਠਾਨੀ ਆਖਣ ਲੱਗੀ “ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਵਹੁਟੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਕੀ ਏ? ਭੈੜੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਦੀ ਧੀ।’’
“ਮੈਂ ਦੱਸਾਂ ਭਾਬੀ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਕੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਉਹ ਫੁੱਲ ਹੈ, ਤਿਤਲੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰੱਬ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ, ਤਿਤਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਰੂਪ ਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰੰਗ ਭਰ ਦਿੱਤੇ। ਤੇ ਜਦੋਂ ਰੱਬ ਨੇ ਹਾਥੀ ਬਣਾਇਆ, ਊਠ ਬਣਾਇਆ, ਤਾ ਬਣਾਇਆ, ਮੱਝ ਬਣਾਈ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਇਕੋ ਰੰਗ ਵਿਚ ਡੋਬਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭਾਬੀ ਦੇ ਮੋਟੇ , ਬੇ-ਸੁਰੇ ਜਿਸਮ ਅਤੇ ਅਕਲੋਂ ਸੱਖਣੇ ਦਿਮਾਗ ਵੱਲ ਤੱਕ ਕੇ ਹੱਸਿਆ। ਭਾਬੀ ਸੜ ਬਲ ਕੇ ਕੋਲਾ ਹੋ ਗਈ।
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਝੁੱਗੀਆਂ ਝੌਪੜੀਆਂ ਦੇ ਵਾਸੀ ਮੁੰਡੇ, ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਲਫਾਫੇ, ਕਾਗਜ਼, ਗੱਤੇ, ਲੋਹਾ ਆਦਿ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਤੱਕਣਾ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਏ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਉਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਏ ਜਾਂ ਫਿਰ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੀ।
ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਮੋਢੇ ਬੋਰੀਆਂ ਪਾਕੇ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਝੁੱਗੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਫਿਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਦ ਸ਼ਾਮ, ਰਾਤ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਰਾਤ ਗਈ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਦੋ ਸੁਨੱਖੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਮੰਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਵਧੇਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਅੱਗੇ ਹੀ ਹੱਥ ਅੱਡਦੀਆਂ ਸਨ।
ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੰਗਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ?” ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੈਂਟ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਪਾਉਂਦੇ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
‘ਗੱਲ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਗੱਲ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਦੀ ਏ। ‘ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੀ ਕੀ? ਮੁੰਡਾ ਖਚਰੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸਿਆ। ‘ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਦੁੱਖ, ਪੇਟ ਦੀ ਭੁੱਖ। ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਬੋਲੀ। ਕੋਈ ਅਗਲੀ ਗੱਲ? ਮੁੰਡੇ ਦੀਆਂ ਲਾਲਾਂ, ਡਿੱਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੁੱਝ ਹੱਥ ਤੇ ਤਾਂ ਧਰ। ਉਹ ਪੰਜ ਦਾ ਨੋਟ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗੇ ਟੁਰ ਗਈਆਂ।
ਇਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਬਿੱਲੀ ਨੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ। ਚੂਹਿਆਂ ਨੇ ਖੁੱਡਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕਿਹਾ‘‘ਪਰ ਮਾਸੀ ਸਾਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਤੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਨਾ ਖਾ ਜਾਵੇਂ।” “ਨਹੀਂ ਭਾਣਜਿਉ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ।” ਬਿੱਲੀ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦਵਾਇਆ ‘ਮਾਸੀ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਈਮਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣਕੇ ਕਸਮ ਖਾ ਕਿ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗੀ।” ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਚੂਹੇ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਹਾਂ ਭਾਣਜੇ ਮੈਂ ਕਸਮ ਖਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ ਆਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗੀ।” ਚੂਹੇ ਮੰਨ ਗਏ ਤੇ ਮਿੱਥੇ ਦਿਨ ਬਿੱਲੀ ਦੇ ਘਰ ਚਲੇ ਗਏ ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਚੂਹੇ ਅੰਦਰ ਵੜ ਗਏ ਤਾਂ ਬਿੱਲੀ ਦਰਾਂ `ਚ ਆ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ‘‘ਭਾਣਜਿਉ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਏ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾ ਲੈਣ ਦੇਵੋ। ਇਕ ਜਵਾਨ ਚੂਹੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਖ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਝਾਇਆ ਤੇ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਲੱਗੇ:
‘‘ਮਾਸੀ ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਸਮ ਖਾਧੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗੀ।”
“ਪਰ ਭਾਣਜੇ ਕੀ ਕਰਾਂ ਭੁੱਖ ਤਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਵੀ ਬੁਰੀ ਹੁੰਦੀ ਏ।
‘‘ਪਰ ਮਾਸੀ ਤੂੰ ਕਸਮ ਤਾਂ ਖਾਧੀ ਸੀ ਨਾ।”
“ਹਾਂ ਪਰ….I
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਾਫੀ ਚਿਰ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਬਾਕੀ ਦੇ ਚੂਹਿਆਂ ਨੇ ਖੁੱਡਾਂ ਪੁੱਟ ਲਈਆਂ ਸਨ। ‘ਚੰਗਾ ਮਾਸੀ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀਕਹਿ ਕੇ ਚੂਹਾ ਖੁੱਡ ਵਿਚ ਜਾ ਵੜਿਆ।
ਪੀਤਕੰਵਲ ਡਬਲ-ਬੈਂਡ ਉੱਤੇ ਇਕੱਲੀ ਲੇਟੀ ਅੱਜ ਦੀ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦਿਨ ਕਿੰਨੇ ਬੇਫਿਕਰ ਅਤੇ ਅੱਖੜੇ ਸਨ। ਉਹ ਉਹੀ ਕੁਝ ਹੀ ਕਰਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਰ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਗਾਜਰ-ਮੁਲੀ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ।
ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਤਲਾਕ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਕਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਫਤਰ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਤ ਪਈ ਤੋਂ ਕੰਮ ਨਾਲ ਥੱਕਿਆ ਟੁੱਟਿਆ ਘਰ ਪਰਤਦਾ ਸੀ।
ਉਹ ਸਾਲ ਭਰ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਫਰਜਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਗੁਰਜਾਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਖੁੱਭਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਕੁਝ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਵਾਪਰ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਦੀ ਸੋਚਣ ਦੀ ਵਿਹਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਦਾ ਸੱਚ ਜਿਉਂ ਹੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ, ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਨਫਰਤ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਥੱਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਲਈ ਛੱਡਕੇ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।
ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਘਟਨਾ ਦੂਜਾ-ਤਲਾਕ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪਹਿਲੇ ਤਲਾਕ ਦੀ ਸਜਾ।