ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਲਾਓ ਬਾਬੇ ਬੋਹੜ ਦਾ ;ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਲਾਓ ਪਿੱਪਲ ਦਾ|
ਗਰਮ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਓ ਫਿਰ; ਸੂਰਜ ਠੰਡਾ ਠੰਡਾ ਨਿਕਲਦਾ|
ਲਾਇਓ ਇੱਕ ਨਿੰਮ ਦਾ ਬੂਟਾ ;ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਲਾਇਓ ਅੰਬੀ ਦਾ|
ਫੇਰ ਹਨੇਰਾ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਊ ;ਕਿਸੇ ਉਦਾਸੀ ਲੰਮੀ ਦਾ|
ਬੂਟਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਤੂਤ ਦਾ ਲਾਇਓ ;ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਲਾਓ ਕਿੱਕਰ ਦਾ|
ਗੰਦਾ ਮੌਸਮ ਸਾਫ ਹੋ ਜਾਊ ;ਹਰ ਦਿਨ ਵੇਖਿਓ ਨਿੱਖਰ ਦਾ |
ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਆਪਣੀ ਅਕਲ ਦਾੵ ਲਾਇਓ ;ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਦਾ
ਭੇਦ ਭਾਵ ਦਾ ਜੰਗਲ ਮੁੱਕ ਜਾਊ ;ਵਹਿਮ ਨਿੱਕਲ ਜਾਊ ਲੋਕਾਂ ਦਾ |
ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੰਜ ਦੋਸਤ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗਵਾਚ ਗਏ । ਉਹਨਾ ਨੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਪਰ ਰਾਸਤਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ । ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਕਹਿੰਦਾ ਸਹੀ ਰਾਸਤਾ ਖੱਬੇ ਰਾਹ ਹੈ । ਦੂਸਰਾ ਦੋਸਤ ਕਹਿੰਦਾ ਸਹੀ ਰਾਸਤਾ ਸੱਜੇ ਹੈ । ਤੀਸਰਾ ਦੋਸਤ ਕਹਿੰਦਾ ਸਹੀ ਰਾਸਤਾ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਜਾਂਦਾ ਰਾਸਤਾ ਹੈ । ਚੌਥਾ ਦੋਸਤ ਕਹਿੰਦਾ ਸਹੀ ਰਾਸਤਾ ਇਹੀ ਹੈ ਜਿਸਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਚਾਰੋ ਦੋਸਤ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਰਾਸਤੇ ਚੱਲ ਪਏ । ਪੰਜਵਾਂ ਦੋਸਤ ਹੁਣ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਜਾਵੇ । ਉਹ ਨੇੜੇ ਦੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਚੜ ਗਿਆ । ਰੁੱਖ ਉੱਚਾ ਸੀ ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਰਾਸਤੇ ਦਿੱਖ ਰਹੇ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਸਤਾ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਗਲਤ ਰਸਤਿਆਂ ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਜੋਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਲੰਬੇ ਪੈ ਜਾਣੇ ਨੇ । ਹੁਣ ਉਹ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਨੀਚੇ ਆਇਆ ਤੇ ਸਹੀ ਰਸਤੇ ਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆ ਜੋਂ ਉਸਨੂੰ ਰੁੱਖ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।
ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਸਹੀ ਹੱਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਹੀ ਹੱਲ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਦਾ , ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਚੋ ਬਾਹਰ ਆਉਣ ਦਾ ਸਹੀ ਰਾਸਤਾ ਕੀ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਇਸ ਪੰਜਵੇਂ ਦੋਸਤੋ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਦੇਖੋ , ਖੁਦ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰਕੇ ਦੇਖੋ , ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਦਾ ਸਹੀ ਹੱਲ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ । ਮੈ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਗੱਲ ਸਿੱਖੀ ਹੈ , ਜੋਂ ਮੈ ਹਰ ਵਾਰ ਵਰਤਦਾ ਹਾਂ ਜਦ ਮੈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅਗਰ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਉਸਦਾ ਗੱਲ ਪੁੱਛਦਾ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਹੁੰਦਾ । ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਹੀ ਹੱਲ ਸਰਬਉੱਤਮ ਗੱਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਸਹੀ ਹੱਲ ਹੀ ਸੋਚਾਂਗਾ । ਇਸ ਲਈ ਸਦਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਸਮਝੋ ਤੇ ਖੁਦ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਿਰਣੇ ਲਓ । ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।
ਕਹਾਣੀ ਸ੍ਰੋਤ – ਗੌਰ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੀਚ
ਅਨੁਵਾਦ ਤੇ ਵਿਚਾਰ : ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ ਹਠੂਰ
ਉਹ ਵੱਡੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ- ਆਪ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਆਣੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਅਸੀਂ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਹੀ ਨਿਰਣਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚੌਲਾਂ ਵਰਗਾ ਰੰਗ, ਕਣਕ ਵਾਲੇ ਰੰਗ ਨਾਲੋਂ ਸੋਹਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਬਤ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਤਲੂਨ ਪਾਉਣਾ , ਪਜਾਮੇ ਅਤੇ ਤਹਿਮਤ ਨਾਲੋਂ ਉਚੇਰੀ ਸਭਿਅਤਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਘਰ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਪਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸੜਕ ਸਾਫ ਕਰਦਿਆਂ, ਸਾਡੀ ਜਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ । ਪੜ੍ਹਿਆ – ਲਿਖਿਆ ਮਨੁੱਖ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿਚ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰੇ। ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਵਿਚ ਜਾਂਦਾ ਬੰਦਾ , ਬੱਸ – ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਨਾਲੋਂ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਅਰਥ ਮਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣ ਦੀ ਥਾਂ ਮਦਰਜ਼ -ਡੇ ਦਾ ਕਾਰਡ ਭੇਜ ਦੇਣਾ ਸਮਝ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ, ਆਪਣੇ- ਆਪ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ, ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬਣਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਸਾਡੇ ਝੁਕਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ , ਉਹ ਪਲਾਕੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸਾਡੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।ਸਾਨੂੰ ਝੁਕਾਉਣ ਲਈ ਇਥੇ ਯੂਨਾਨੀ ਆਏ, ਤੁਰਕ ਆਏ, ਲੋਧੀ ਆਏ, ਹੁਨ ਆਏ, ਮੁਗਲ ਆਏ, ਪੁਰਤਗਾਲੀ, ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆਏ, ਜਿਹੜੇ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਏ?? ਜੇ ਉਹ ਆ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ‘ ਤੇ ਰਾਜ ਹੀ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਲਾਮ ਬਣਨ ਵਿਚ ਮਾਹਿਰ ਸਾਂ ।
ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਸੂਝਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਬੜਾ ਸੋਹਣਾ ਤਜਰਬਾ ਕੀਤਾ।ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ , ਹਰੇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਟਮਾਟਰ ਲੈ ਕੇ ਆਓ ।ਸਭ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਟਮਾਟਰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਏ । ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਟਮਾਟਰ ਤੇ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖਣ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਸਭ ਤੋ ਵੱਧ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਜਦ ਨਾਮ ਲਿਖ ਲਏ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਟਮਾਟਰ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦਿਖਾਏ ਪੌਲੀਥੀਨ ਦੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਿਆਂ ਚ ਪਾ ਲਵੋ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਵੋ, ਪਰ ਯਾਦ ਰਹੇ, ਜਦ ਤੱਕ ਮੈ ਨਾ ਕਹਾਂ, ਸੁੱਟਣੇ ਨਹੀਂ।ਸਭ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਹੱਸਦੇ ਹੱਸਦੇ ਇਵੇਂ ਈ ਕੀਤਾ ਪਰ ਕਈ ਦਿਨ ਲੰਘਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਟਮਾਟਰ ਸੁੱਟਣ ਬਾਰੇ ਨਾ ਕਿਹਾ, ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਟਮਾਟਰ ਗਲ਼ ਗਿਆ , ਪਾਣੀ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਬਦਬੂ ਦੇਣ ਲੱਗਾ , ਜਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰੋਣ ਹਾਕੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਕੱਢਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ਜਦ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹੇ ਤਾਂ ਸਭ ਪਾਸੇ ਸੜ੍ਹਾਂਦ ਫੈਲ ਗਈ , ਸਭ ਨੇ ਨੱਕ ਤੇ ਰੁਮਾਲ ਰੱਖ ਲਏ , ਜਦ ਦਮ ਘੱਟਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਉਹ ਗਲ਼ੇ ਹੋਏ ਟਮਾਟਰ ਕੂੜਾਦਾਨ ਚ ਸੁੱਟ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।ਹੱਥ ਸਾਫ ਕਰਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਟਮਾਟਰ ਈ ਸੁੱਟੇ ਨੇ ਜਾਂ ਉਸ ਇਨਸਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਨਫ਼ਰਤ ਵੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਏ , ਜਿਸਦਾ ਉਹਨਾਂ ਤੇ ਨਾਮ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ? ਸਭ ਨੇ ਜਵਾਬ ਕਿ ਨਹੀਂ । ਇਸਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬਸਤੇ ਅੰਦਰ ਰੱਖਿਆ ਟਮਾਟਰ ਬਦਬੂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਏ ਤਾਂ ਸੋਚੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਜ਼ਕ ਹਿਰਦੇ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਈਰਖਾ, ਨਫ਼ਰਤ , ਗ਼ੁੱਸਾ,ਸਾੜਾ, ਬੁਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਈ ਨਾਲ ਚੁੱਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਾਂ ?
ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਈ ਸਾਡਾ ਸੰਸਾਰ ਸਿਰਜਦੀ ਏ ਤੇ ਸਾਡੀ ਚੰਗੀ ਜਾਂ ਬੁਰੀ ਸੋਚ ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਮੋਹਰੇ, ਕਾਰ ਵਿਹਾਰ ਚੋ ਝਲਕਦੀ ਏ । ਜਿਵੇਂ ਵਾਲ ਵਾਹੁਨੇ ਹਾਂ, ਵਿਹੜਾ ਸੁੰਵਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਕੱਪੜੇ ਧੋਂਦੇ ਆਂ,ਉਵੇਂ ਈ ਇਸ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫਾਈ ਵੀ ਹਰ ਰੋਜ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਈ ਕਰ ਲੈਣੀ ਬਣਦੀ ਏ । ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ, ਕਰੋਧ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਲੈ ਕੇ ਜੀਣ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਏ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਤਲੀ ਤੇ ਬਲਦਾਂ ਹੋਇਆ ਅੰਗਿਆਰ ਲਈ ਫਿਰਦਾ ਏ,ਜਿਸਤੇ ਸੁੱਟਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏ, ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਪਤਾ ਤੱਕ ਵੀ ਨਹੀ, ਪਰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਸਾੜ ਲੈਂਦਾ ਏ ਉਸ ਅੰਗਿਆਰੇ ਦੁਆਰਾ ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੀ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੀ ਏ , ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ
ਪਰ ਕਾ ਬੁਰਾ ਨਾ ਰਾਖਹੁ ਚੀਤੁ ।
ਫਰੀਦਾ ਮਨੁ ਮੈਦਾਨ ਕਰਿ ।
ਫਰੀਦਾ ਬੁਰੇ ਦਾ ਭਲਾ ਕਰਿ ..
ਜਹਾਂ ਸਫਾਈ ਵਹਾਂ ਖੁੱਦਾਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਪਰ ਹਿਰਦੇ ਦੀ ਸਫਾਈ ਤੋ ਬਿਨਾ ਬਾਕੀ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਧੂਰੀ ਏ।
ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ,
ਮੈਂ ਇੰਝ ਸਾਫ ਕਰਿਆ ।
ਦਿਲੋਂ ਮੰਗੀ ਮਾਫ਼ੀ ,
ਦਿਲੋਂ ਈ ਮਾਫ ਕਰਿਆ ।
ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਮਸੀਹੇ, ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਕੇ ਬਾਰੋ ਬਾਰੀ ਸਾਰੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੂਹਿਆਂ ਤੇ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਲਈ ਬਹੁੜਦੇ। ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਜਮਾਂ,ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ,ਜਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਪਾਰਟੀ ਫੰਡ ਕਿਸੇ ਨ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਆਗਾਹ ਲਈ ਕਈ ਸਬਜ ਬਾਗ ਦਿਖਾ ਜਾਦੇ। ਝੁੱਗੀਆਂ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਭਗੂ ਸਭ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ‘ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਆਸਰੇ ਹੀ ਆ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਥਾਨੂ ਹੀ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਜੇ ਤੂਸੀਂ ਸਾਡਾ ਏਨਾ ਸੋਚਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨ ਥਾਨੂ ਆਪਣਾ ਨੇਤਾ ਬਣਾਵਾਂਗੇ।’
ਆਪਣਾ ਨਕ ਪਰੇ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜੇ ਭਗੂ ਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਚ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਤੇ ਘੁੱਟ ਕੇ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਂਦੇ। ਭਾਵੇਂ ਬਾਅਦ ਚ ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਜਾਕੇ ਪਾਏ ਦੁੱਧ ਚਿੱਟੇ ਕੁਰਤੇ ਨਾਲ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਹੱਥ ਪੂੰਝਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।
ਭਗੂ ਦਾ ਚੌਥੀ ਚ ਪੜਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਦੇਖਦਾ-ਸੁਣਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਇਕ ਸ਼ਾਮ ਉਨੇ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ ‘ “ਬਾਪੂ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਹਿਨਾ ਹੁਨਾ,ਝੂਠ ਨੀ ਬੋਲੀਦਾ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਲਾਰੇ ਨੀ ਲਾਈਦੇ, ਪਰ ਤੂੰ ਤ ਆਪ ਈ—-”
ਭਗੂ ਵਿੱਚੇ ਬੋਲ ਪਿਆ ” ਆਹੋ ਪੁੱਤਰਾ! ਤੂੰ ਠੀਕ ਕਿਹਾ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਕਾਹਦੇ ਲਾਰੇ। ਲਾਲਚ ਮਾਰਿਆਂ ਇੰਨਾ ਨੂੰ ਫੂਕ ਦੇ ਦੇਈ ਦੀ ਆ। ਜੋ ਦੇ ਜਾਂਦੇ ਲੈ ਲੳ। ਮੁੜ ਇਹਨਾਂ ਕਿਥੋਂ ਦਿਖਣਾ। ਸਾਡੇ ਲਾਰੇ ਤਾਂ ਛੋਟੇ ਆ, ਇਹ ਸੋਹਰੀ ਦੇ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਲਾਰਿਆਂ ਨਾਲ, ਹੇਰਾ-ਫੇਰੀਆਂ ਨਾਲ ਨੇਤਾ ਬਣਨਗੇ। ਫਿਰ ਕਿਹਨੇ ਪੁੱਛਣਾ,ਕਿਹਦਾ ਢਿੱਡ ਭੁੱਖਾ, ਕਿਹੜੇ ਗਰੀਬ ਦਾ ਨਿਆਣਾ ਇਲਾਜ ਖੁਣੋਂ ਮਰਿਆ, ਕਿਹਦੀ ਧੀ ਦਾਜ ਕਰਕੇ ਸੜੀ, ਜਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਫਾਹਾ ਕਿਉਂ ਲਿਆ, ਕਿਹਨੇ ਸੁਣਨੇ ਉਨਾਂ ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਰੰਡੀਆ ਦੇ ਕੀਰਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤ, ਆਦਮੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਤੇ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ਮਾਰੇ ਗਏ——”
ਭਗੂ ਦੀ ਤੀਵੀਂ ਦੀ ਏਹ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੀ। ਉਹ ਰੋਹ ਚ ਬੋਲੀ।” ਬਸ ਵੀ ਕਰ, ਵੱਡਾ ਲਸ਼ਕਰ ਦੇਣ ਲਗ ਪਿਆ।”
ਭਗੂ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹਦਾ 10 ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ‘ ਛੋਟੇ ਲਾਰੇ ਤੇ ਵੱਡੇ ਲਾਰਿਆਂ ਦੇ ਤਨਦੂਤਾਣੇ ਚ ਫਸ ਗਿਆ।
“ਓ ਛੋਟੂ!”
ਜਦੋਂ ਆਵਾਜ ਪਈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਭੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਆਇਆ ਤੇ ਢਾਬੇ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਕੋਲ ਖੜ ਗਿਆ।
“ਓ ਜਾ ਓਏ! ਓਧਰ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖ! ਭਾਂਡੇ ਕਿੰਨੇ ਮਾਂਜਣ ਆਲੇ ਪਏ ਆ! ਕੌਣ ਮਾਜੂੰ ਓਨਾ ਨੂੰ ਹੈ!!”
ਛੋਟੂ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤੇ ਭੱਜ ਕੇ ਭਾਂਡੇ ਮਾਂਜਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਓਥੇ ਬੈਠਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬੱਚਾ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਛੋਟੂ ਦੇ ਗਾਲਾਂ ਪਈਆ।
“ਤੇਰੇ ਕੋ ਕਿਤਨੀ ਬਾਰ ਬੋਲਾ ਹੈ ਪਾਗਲ!! ਛੋੜ ਦੇ ਅਪਨੀ ਉਨ ਕਿਤਾਬੋਂ ਕੋ! ਹਮਾਰੇ ਨਸੀਬ ਮੇਂ ਪੜਾਈ ਨਹੀਂ ਹੈ!” ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਕਮਲਾ ਨੇ ਛੋਟੂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
ਪਰ ਛੋਟੂ ਕਿੱਥੇ ਮੰਨਦਾ ਸੀ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਢਾਬਾ ਹਾਈਵੇਅ ਤੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਖੁੱਲਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਛੋਟੂ ਨੂੰ ਪੜਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਂਓਦੀ।
ਛੋਟੂ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ। ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਦੀਦੀ ਸੀ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾ। ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਇੱਕ “ਐਨ.ਜੀ ਓ” ਚਲਾਂਓਦੀ ਸੀ ਤੇ ਛੋਟੂ ਵਰਗੇ ਬੱਚਿਆ ਲਈ ਭਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ।
“ਤੁਮ ਕੁੱਛ ਕਰ ਸਕਤੇ ਹੋ ਇਸਮੇਂ ਕੋਈ ਬੜੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਮ ਕੁੱਛ ਕਰਨਾ ਚਾਹਤੇ ਹੋ! ਬੜੀ ਬਾਤ ਇਸਮੇਂ ਹੈ!” ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਬਸਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਸਮਝਿਆ ਛੋਟੂ ਹੀ ਸੀ।
“ਦੀਦੀ ਮੁਝੇ ਪੜਨਾ ਹੈ!” ਛੋਟੂ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ।
“ਸਪਨੇ ਦੇਖਤੇ ਹੋ?” ਮੀਨਾ ਨੇ ਛੋਟੂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ।
“ਹਾਂ ਦੀਦੀ! ਤਬੀ ਤੋ ਸੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੂੰ!”
ਛੋਟੂ ਦੇ ਇਸ ਜਵਾਬ ਨੇ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਛੋਟੂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਤਾਬਾ ਖਰੀਦੀਆਂ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪ ਪੜਾਓਣ ਲੱਗੀ।
“ਹਮੇਂ ਨਹੀਂ ਪੜਾਨਾ ਇਸਕੋ ਬੀਬੀ ਜੀ!! ਇਸਕਾ ਬਾਪ ਮੇਰੇ ਕਮਾਏ ਪੈਸੇ ਸੇ ਨਸ਼ਾ ਕਰਤਾ ਹੈ! ਇਸਕੇ ਪੈਸੇ ਸੇ ਘਰ ਚਲਤਾ ਹੈ! ਅਗਰ ਯੇ ਭੀ ਪੜੇਗਾ ਤੋ ਹਮ ਖਾਏਂਗੇ ਕਹਾਂ ਸੇ!?”
ਛੋਟੂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਛੋਟੂ ਕਿੱਥੇ ਰੁਕਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਓਹ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਪੜਦਾ ਵੀ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਐਸਾ ਦਿਨ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਛੋਟੂ ਛੋਟੂ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਓਹ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜਾਈ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲਿਆ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਜੱਜ ਸਾਹਬ ਮਨੀਸ਼ ਭਰਦਵਾਜ ਜੀ ਖੜੇ ਸਨ।
“ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਦੀਦੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਛੋਟੂ ਨੂੰ!?” ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਮਨੀਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਲਗਾਏ। ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ।
“ਹੁੱਣ ਨੀਂਦ ਆਂਓਦੀ ਐ ਕਿ ਨਹੀਂ?” ਭਾਵੁਕ ਹੋਈ ਮੀਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਛੋਟੂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਦੇ ਹੋਏ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਨਹੀਂ ਦੀਦੀ, ਨੀਂਦ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਆਓਦੀ, ਪਰ ਸੁਪਨੇ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੇਖਦਾ ਵਾਂ!”
ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮਨੀਸ਼ ਮੁਸਕੁਰਾ ਪਿਆ।
ਇਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਕਿਸੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਬਹੁਤੀ ਸਾਰੀ ਮਾਇਆ ਕਮਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕੀ ਕਰਾਂ ? ਬਾਬੇ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ੍ਹ ਹੱਥ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਸ ਏਧਰ ਨਾ ਜਾਵੀਂ, ਹੋਰ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਸ਼ੁੱਭ ਹਨ !
ਖਰ-ਦਿਮਾਗ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਬਾਬੇ ਨੇ ਜਿੱਧਰ ਨਾ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਐ, ਜਰੂਰ ਓਧਰ ‘ਕੁੱਝ ਖਾਸ’ ਹੋਣਾ ਐਂ…!! ਬੰਦੇ ਨੇ ਓਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ੍ਹ ਹੀ ਘੋੜਾ ਦੁੜਾ ਲਿਆ… ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇਕ ਐਸੇ ਥਾਂਹ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਬੰਦਾ ਚੱਕੀ ਘੁਮਾ ਰਿਹਾ ਸੀ… ਚੱਕੀ ‘ਚੋਂ ਆਟੇ ਦੀ ਥਾਂਹ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਚਮਕੀਲੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਨਿਕਲ਼ ਰਹੀਆਂ ਸਨ.. ਉਹਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਮੋਹਰਾਂ ਹੀ ਮੋਹਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਪਏ… ਕੁੱਝ ਬੋਰੀਆਂ ਵੀ ਭਰੀਆਂ ਪਈਆਂ…!
ਬੰਦਾ ਘੋੜਾ ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਚੱਕੀ ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਸੱਜਣ ਕੋਲ ਗਿਆ… ਪੁੱਛਿਆ ਅਖੇ ਆਹ ਮੋਹਰਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤੇਰੀਆਂ ਈ ਆ ? ਕਹਿੰਦਾ ਆਹੋ ਮੈਂ ਹੀ ਮਾਲਕ ਹਾਂ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਦਾ !
ਨਵਾਂ ਆਇਆ ਬੰਦਾ ਕਹਿੰਦਾ- ਭਰਾ ਤੂੰ ਥੱਕ ਗਿਆ ਹੋਣੈ.. ਹੁਣ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਮੋਹਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬਣਾ ਲੈਣ ਦੇਹ ?
ਚੱਕੀ ਫੇਰਦਾ ਬੰਦਾ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਠੀਕ ਐ… ਤੂੰ ਵੀ ਬਣਾ ਲੈ…. ਪਰ ਸ਼ਰਤ ਇਕ ਹੈ ਕਿ ਚੱਕੀ ਇਕ ਪਲ ਵੀ ਰੁਕਣੀ ਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ! ਬਸ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ਼ ਆ ਕੇ ਹੱਥਾ ਫੜ ਲੈ ਮੈਥੋਂ ਤੇ ਮੋਹਰਾਂ ਬਣਾ ਲੈ ਆਪਣੇ ਲਈ !
ਨਵੇਂ ਆਏ ਬੰਦੇ ਦੀਆਂ ਵਾਛਾਂ ਖਿੜ ਗਈਆਂ ! ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ੍ਹ ਆਉਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਫਟਾ ਫਟ ਚੱਕੀ ਦਾ ਹੱਥਾ ਫੜ ਲਿਆ…!
ਹੈਂਅ…. ਇਹ ਕੀ ? ਉਹਦਾ ਹੱਥ ਚੱਕੀ ਦੇ ਹੱਥੇ ਨੇ ਚੁੰਬ੍ਹਕ ਵਾਂਗ ਖਿੱਚ ਲਿਆ… ਸਮਝੋ ਉਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਹੀ ਗਿਆ…! ਚੱਕੀ ਘੁੰਮੀ ਗਈ ਤੇ ਮੋਹਰਾਂ ਡਿਗਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ !!
ਚੱਕੀ ਤੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋਏ ਸੱਜਣ ਨੇ ਮੱਥੇ ਦਾ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਪੂੰਝਿਆ… ਚੱਕੀ ਫੇਰਦੇ ਨਵੇਂ ਬੰਦੇ ਦਾ ਕੋਟਾਨਿ ਕੋਟਿ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਿਆ ਤੇ ਲਾਗੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆਂ ਉਹਦਾ ਘੋੜਾ ਜਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ !
ਮੋਹਰਾਂ ‘ਬਣਾਉਂਦਾ’ ਬੰਦਾ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿੱਥੇ ਚੱਲਿਆਂ ਤੂੰ ?
ਘੋੜੇ ‘ਤੇ ਪਲਾਕੀ ਮਾਰ ਕੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੱਜਣ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ- ਭਰਾਵਾ, ਤੇਰੇ ਵਾਂਗ ਲਾਲਚ ਦਾ ਮਾਰਿਆ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਰਹਿਬਰ ਦਾ ਹੁਕਮ ਭੁਲਾ ਕੇ ਇੱਥੇ ਲਾਲਚ ਦੀ ਚੱਕੀ ਘੁਮਾਉਣ ਆ ਲੱਗਿਆ ਸੀ …ਘੁਮਾ ਘੁਮਾ ਕੇ ਹੰਭ ਗਿਆ ਸਾਂ… ਮੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਤੂੰ ਆ ਗਿਆ… ਹੁਣ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲਾਲਚ ਦਾ ਪੱਟਿਆ ਆ ਕੇ ਤੇਰਾ ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਰ ਦੇਵੇ ਗਾ… ਤਦ ਤਕ ਡਟਿਆ ਰਹਿ ‘ਮੋਹਰਾਂ ਬਣਾਉਣ’ ਲਈ !!
ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਿਕਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਰੱਦ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸਿਫ਼ਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਸੋਚਿਆ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ਲੱਗੇ ,” ਬੇਟਾ ਨਿੰਦਾ ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਤੁਸੀੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੁਣ ਨੂੰ ਘਟਾ ਕਿ ਦੱਸੋ ਤਾਂਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਦਾ ਕੱਦ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਵਕਤ ਅਸੀਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਉੱਚਾ ਤੱਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਅੱਗੇ ਚੰਗੇ ਬਣਦੇ ਹਾਂ।”
ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ,” ਬੱਚਿਓ ਤੁਹਾਡੇ ਚੋ ਕਿਸ-ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਅੱਗੇ ਚੰਗਾ ਬਣਨਾ ਵਧੀਆ ਲਗਦਾ ਏ ”
ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਹੱਥ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਦ ਦੂਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੈ ਆਚਰਨ ਪੱਖੋ ਵਧੀਆ ਦਿਸਦੀ ਹੋਵਾਂ ।”
ਪਰ ਪਿਆਰੇ ਬੱਚਿਓ ਦੂਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਦਿਸਣ ਦਾ ਰਾਸਤਾ ਵੀ ਵਧੀਆਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਗਰ ਗਲਤ ਰਸਤੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮੰਜਿਲ ਤੇ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸਕੂਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ।
ਚਲੋ ਅੱਜ ਇੱਕ ਗੇਮ ਖੇਡਦੇ ਹਾਂ ਤੁਸੀ ਸਭ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਬੈਠੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਰੇ 10-10 ਚੰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖਣੀਆਂ ਹਨ, ਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਤੇ ਬੈਠੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਰੇ ਲਿਖੇਗਾ।
ਸਭ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਇੰਝ ਹੀ ਕੀਤਾ ਸਭ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵਾਰੇ ਚੰਗਾ ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਪੂਰੀ ਕਲਾਸ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹ ਕਿ ਸੁਣਾਇਆ।
ਇਹ ਪ੍ਰੀਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਬੱਚਿਆ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੁੱਛੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੇ ਕਿਹਾ,”ਮੈਡਮ ਜੀ, ਅੱਜ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿੱਚ ਉੱਚਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ। ਅਗਰ ਖੁਦ ਹੀ ਖੁਦ ਵਾਰੇ ਚੰਗਾ ਬੋਲ ਬੋਲ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾ ਕਿ ਖੁਦ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਵਨਾ ਦਿਮਾਗ ਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਜਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੇਰੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰੀ ਹੈ ਤੇ ਮੈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸਲੀ ਉੱਚਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ, ਵਧੀਆਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ।” ਬਾਕੀ ਬੱਚਿਆ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ।
ਅਗਰ ਅਸੀਂ ਇਹੀ ਪ੍ਰਿਕਿਆ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕੀਏ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜ ਸਕਾਂਗੇ।
ਕਾਫੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਰੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ 2 ਬੱਚੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸੀ ਚਾਚਾ ਜੀ ਆਪਣੀ ਕਣਕ ਕਿਸ ਦਿਨ ਆਉਣੀ ਘਰ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨੀ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੱਮਝ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ 8 ਕੋ ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਦੀ ਗੱਲ ,ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਲਈ ਉਹ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਸਨ, ਕਦੇ ਵੀ ਗਰੀਬ ਜਾਂ ਪਰਾਏ ਨਹੀਂ ਸਮਝੇ ਅਸੀਂ ਪਰ ਅੱਜ ਜਦੋ ਅਚਾਨਕ ਕਣਕ ਵੱਡ ਕੇ ਘਰ ਆਈ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਟਰਾਲੀ ਵਿਚੋਂ ਕਣਕ ਲਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕੁੜੀ ਦੂਰ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਖਦੀ ਰਹੀ ਕੇ ਮੈਂ ਵੀ ਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਣਕ ਨਾਲ ਖੇਡਾਂ ਕਣਕ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਾ ਪਰ ਅੱਜ ਮਜਬੂਰ ਸੀ, ਕਿਉਂ ਕੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਵਲੋਂ ਅੱਜ ਉਸਨੂੰ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਉਣ ਤੋਂ ਸਖਤ ਮਨਾਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਮਾਸੂਮ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਚਾਅ ਅੱਜ ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਹੋਏ ਲੱਗਦੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਰੀਰੀ ਵੀ ਉਸਦੇ ਹੱਥੋਂ ਖੁਸ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਸ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇੰਤਜਾਰ ਸੀ,
ਦੋ ਕੋ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ ਚਾਚਾ ਜੀ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਣਕ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਜਿਲਦ ਕਰਵਾ ਲੈਣੀ ਬਾਕੀ ਪੈਸੇ ਜੋੜ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖ ਲੈਣੇ ਅਤੇ ਕੁਛ ਚੀਜੀ ਖਾਣ ਲਈ ਵਰਤ ਲੈਣੇ ਪਰ ਅੱਜ ਉਸ ਮਾਸੂਮ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਦਾ ਹਾਲ ਮੈਂ ਸੱਮਝ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਸ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਅੱਜ ਟੁੱਟ ਗਈ ਲਗਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਘਰੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਨੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਅਵਾਜ ਮਾਰ ਕਰ ਭਰ ਕੇ ਇੱਕ ਪੀਪਾ ਕਣਕ ਦੇ ਬੋਲ ਉਤੋਂ ਰੀਰੀ ਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕੁੜੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਅੰਦਰ ਤੋਂ ਫਿਰ ਪਿਤਾ ਦਾ ਡਰ ਕੇ ਘਰੋਂ ਪਰੇਡ ਨਾਂ ਹੋ ਜਾਏ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਪੀਪੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋੜੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਕੇ ਖਿੱਚ ਧੂ ਕੇ ਘਰ ਲੈ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆ ਨੇ ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਉਪਰਾਲੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕਈ ਚਾਅ ਅਤੇ ਅਰਮਾਨ ਪੂਰੇ ਕਰ ਲਏ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੀ ਵਧੀਆ ਸੀ ਕੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੰਮ ਆਏ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਕਦੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੁਥਾਜ ਹੁੰਦੇ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਉਸ ਮਲਿਕ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ
ਬਹੁਤ ਨਾਲ ਵਧੀਆ ਟੈਮ ਪਾਸ ਆ ਪਰ ਉਹ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ ਜੋ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਬੀਤੇ
ਉਸ ਦਿਨ ਵੀ ਦੋਹਾਂ ਵਿਚ ਜੰਮ ਕੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ..ਚਾਹ ਦਾ ਕੱਪ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਥੱਲੇ ਮਾਰ ਉਹ ਘਰੋਂ ਨਿੱਕਲ ਮਨ ਵਿਚ ਨਾਲਦੀ ਨੂੰ ਕੋਸਦਾ ਹੋਇਆ ਨੁੱਕਰ ਤੇ ਬਣੇ ਖੋਖੇ ਤੇ ਆਣ ਬੈਠਾ..!
ਚਾਹ ਦਾ ਘੁੱਟ ਭਰਦੇ ਹੋਏ ਨੇ ਕੋਲ ਪਿਆ ਅਖਬਾਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਖਬਰ ਪੜੇ ਪਰਾਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀ..
“ਏਨੀ ਠੰਡ ਵਿਚ ਬਾਹਰ ਚਾਹ ਪੀ ਰਿਹਾ ਏਂ ਪੁੱਤ”..ਕਿਧਰੋਂ ਅਵਾਜ ਪਈ
ਉਸਨੇ ਧੋਣ ਘੁਮਾਂ ਕੇ ਦੇਖਿਆ..ਪਿਛਲੇ ਬੇਂਚ ਤੇ ਬੈਠੇ ਚਿੱਟੀ ਦਾਹੜੀ ਵਾਲੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਖਾਤਿਬ ਸਨ!
“ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਤੇ ਪੀ ਹੀ ਰਹੇ ਓ..ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਏ”
“ਜੁਆਨਾਂ ਮੈਂ ਰਿਹਾ ਕੱਲਾ ਕਾਰਾ..ਨਾ ਕੋਈ ਅੱਗੇ ਤੇ ਨਾ ਪਿੱਛੇ..ਪਰ ਤੂੰ ਤੇ ਵਿਆਹਿਆ ਵਰਿਆ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਾ ਲੱਗਦਾ ਏਂ “?
“ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਬਾਬਿਓ..ਘਰਦੀ ਜੀਣ ਨੀ ਦਿੰਦੀ..ਹਰ ਵੇਲੇ ਦਾ ਕਲਾ ਕਲੇਸ਼..ਚੋਵੀ ਘੰਟੇ ਦੀ ਕਿਚ-ਕਿਚ..ਚਾਹ ਬਾਹਰ ਨਾ ਪੀਵਾਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਕਰਾਂ..ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਦੱਸੋ”
ਇਸ ਵਾਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਥੋੜਾ ਸੰਜੀਦਾ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ..
ਆਖਣ ਲੱਗੇ “ਜਿਉਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ..ਕਮਲਿਆਂ ਜਿੰਦਗੀ ਹੀ ਨਾਲਦੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਏ..ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਵੇਲੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਲਾਗੇ ਨਹੀਓਂ ਲੱਗਦਾ..ਪੂਰੇ ਅੱਠ ਵਰੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਗਈ ਨੂੰ..ਜਦੋਂ ਜਿਉਂਦੀ ਸੀ..ਕਦੇ ਕਦਰ ਨੀ ਪਾਈ..ਹੁਣ ਚਲੀ ਗਈ ਏ ਤਾਂ ਕਰਮਾ ਵਾਲੀ ਦਾ ਚੇਤਾ ਈ ਨੀ ਭੁੱਲਦਾ..ਖਾਲੀ ਘਰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੌੜਦਾ..ਧੀਆਂ ਪੁੱਤ ਸਾਕ ਸਬੰਦੀ ਸਭ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਮਸਤ ਨੇ..ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਦੋ ਘੜੀਆਂ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਟਾਈਮ ਹੈਨੀ..ਆਪਣਾ ਘਰ ਏ..ਪੈਸੇ ਧੇਲੇ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀਂ ਨਹੀਂ..ਪਰ ਫੇਰ ਵੀ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਕਦੀ ਮਨ ਟਿਕਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ..ਅਸਲ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਇਹ ਇਹਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕੇ ਧੜਕਣ ਸੀ ਉਹ ਮੇਰੀ ਵੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਰੈਣ ਬਸੇਰੇ ਦੀ ਵੀ..ਉਸਦੇ ਜਾਣਂ ਮਗਰੋਂ ਆਲ੍ਹਣੇ ਵੀ ਸੁੰਨੇ ਹੋ ਗਏ ਮੇਰੇ ਵੇਹੜੇ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ..ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਇੱਕੋ ਝਟਕੇ ਵਿਚ ਬੇਜਾਨ ਜਿਹਾ ਕਰ ਗਈ..!
ਹੁਣ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚੋਂ ਬਿਰਹੋ ਵਾਲੀ ਵੇਦਨਾ ਸਮੁੰਦਰ ਬਣ ਅੱਖੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਸਾਫ ਸਾਫ ਨਜਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ..!
ਉਹ ਇੱਕਦੰਮ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਉਠਿਆ..ਚਾਹ ਦਾ ਅੱਧ ਭਰਿਆ ਗਿਲਾਸ ਥੱਲੇ ਰੱਖਿਆ..ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ..ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਵੱਲ ਇੱਕ ਨਜਰ ਜਿਹੀ ਭਰ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਫੇਰ ਵਾਹੋ ਦਾਹੀ ਘਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਿਆ..!
ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀ ਹੋਈ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਨਾਲਦੀ ਬਰੂਹਾਂ ਤੇ ਖਲੋਤੀ ਉਸਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੀ ਸੀ
“ਏਨਾ ਗੁੱਸਾ ਵੀ ਕਾਹਦਾ..ਜਾਣ ਲਗਿਆ ਤੁਸਾਂ ਨਾ ਜੈਕਟ ਪਾਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਜੁਰਾਬਾਂ..ਜੇ ਠੰਡ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ..”
“ਤੂੰ ਵੀ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਦੀ ਬਿਨਾ ਸਵੈਟਰ ਪਾਏ ਤੋਂ ਇਥੇ ਖਲੋਤੀ ਏ ਠੰਡ ਵਿਚ..”
ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਏਨੇ ਗਹੁ ਨਾਲ ਤੱਕਿਆ..ਨੈਣਾ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਗੁਆਚ ਗਈ ਮੁਹੱਬਤ ਪੜ ਲਈ..
ਥੋੜੇ ਚਿਰ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਨਿੱਘੇ ਥਾਂ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਅਦਰਕ ਇਲੈਚੀਆਂ ਵਾਲੀ ਗਰਮ ਚਾਹ ਦਾ ਲੁਤਫ਼ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਫਰੋਲ ਰਹੇ ਸਨ..ਕੋਲ ਹੀ ਟੀ ਵੀ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਯਮਲੇ ਜੱਟ ਦੇ ਇੱਕ ਪੂਰਾਣੇ ਗੀਤ ਦੇ ਕੁਝ ਬੋਲ ਖੁਸ਼-ਗਵਾਰ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਮਿਸ਼ਰੀ ਘੋਲ ਰਹੇ ਸਨ..
“ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਛੱਡ ਨਾ ਜਾਵੀਂ ਵੇ..ਜੋ ਅੱਲੜ ਪੁਣੇ ਵਿਚ ਲਾਈਆਂ ਤੋੜ ਨਿਭਾਵੀਂ ਵੇ”
ਇਕ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਸਾਈਕਲਾਂ ਨੂੰ ਪੰਚਰ ਵਗੈਰਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਨਿੰਮੇਂ ਦੀ ਹੱਟੀ ਬੈਠੇ ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸੀ…ਵੱਡੀ ਖਬਰ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਹੁਣੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੀ ਜਥੇਦਾਰੀ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਆਪਣੇ ਨਿਵਾਸ ‘ਕੀਰਤਨ ਵਿਲਾ’ ਲੁਧਿਆਣੇ ਚਲੇ ਗਏ !
ਨਿੰਮਾਂ ਕਹਿੰਦਾ-‘ਯਾਰ ਆਹ ‘ਕੀਰਤਨ ਬਿੱਲਾ’ ਕਿਆ ਚੀਜ ਹੋਈ !’
ਉੱਥੇ ਬੈਠੇ ਇਕ ਸੂਬੇਦਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਰੱਖ ਲੈਂਦੇ ਆ !
ਸੂਬੇਦਾਰ ਨੇ ਤਾੜਿਆ ਕਿ ਨਿੰਮੇਂ ਦੇ ਗੱਲ ਖਾਨੇ ਨੀ ਪਈ ! ਉਹ ਫਿਰ ਜਟਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦਾ-
ਦੇਖ ਨਿੰਮਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਵਧੀਆ ਜਿਹੀ ਕੋਠੀ ਪਾ ਕੇ ਮੋਹਰੇ ਲਿਖ ਲਵੇਂ-‘ਪੈੰਚਰ ਵਿਲਾ !’
ਗੱਲ ਕੋਈ ਬਾਰਾਂ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਆ।ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਬੱਸ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਰਿਕਸ਼ਾ ਤੇ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ।ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਤੁਰਨ ਹੀ ਵਾਲਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਰੋਕ ਲਿਆ।”ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਚੱਲੋ।”ਮੈਂ ਕਿਹਾ।”ਆਜਾ ਗੁੱਡੀ ਬਹਿ ਜਾ ਬਹਿ ਜਾ।”ਮੈਂ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੇ ਬੈਠਣ ਹੀ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੇ ਬੈਠੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਇਕ ਦਮ ਬੋਲੀਆਂ,” ਨਹੀਂ ਅੰਕਲ ,ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਬਿਠਾਉਣਾ, ਅਸੀਂ ਕੱਲੀਆਂ ਜਾਣਾ।” ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬੇਵਸੀ ਨਾਲ ਤੱਕਿਆ।ਮੈਂ ਵੀ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਈ ਤੇ ਥੋੜਾ ਦੁੱਖ ਵੀ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਜਾਣਾ ਸੀ ਉਥੇ ਹੀ ਮੈਂ ਜਾਣਾ ਸੀ।ਤੇ ਪੈਂਡਾ ਵੀ ਕੋਈ ਡੇਢ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸੀ।ਰਾਹ ਸੁੰਨਾ ਸੀ।ਕਿਉਂਕਿ ਲਿੰਕ ਰੋਡ ਸੀ।”ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਓ।”ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਤੁਰ ਪਿਆ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜੇਤੂ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ ਨਜਰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਮੈਂ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇਖਿਆ ,ਕੁਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣ ਲਈ ।ਸੋ ਮਨ ਵਿੱਚ ਥੋੜੀ ਘਬਰਾਹਟ ਤਾਂ ਸੀ ,ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਰਸਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਸਾ।ਅੱਜ ਉਹ ਛੁੱਟੀ ਤੇ ਸਨ।
ਚੱਲੋ ਜੀ ਮੁੜਕੇ ਨਾਲ ਲੱਥ ਪੱਥ ਮੈਂ ਵੀ ਕਾਲਜ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸਾਂ।ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਪੀਰੀਅਡ ਤੇ ਅਟੈਂਡੈਂਸ ਵੀ ਮੈ ਹੀ ਲੈਂਦੀ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੀਆਂ ਬੀਐੱਡ ਕਾਲਜ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਦੇਖ ਦੋਵਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ ।ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕਿਹਾ “ਹਾਅਅ!!” ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪੂਰਾ ਇਕ ਘੰਟਾ ਮੈਂ ਜੋ ਵੀ ਪੜਾਇਆ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਉਪਰੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਲਾਈ।ਸਾਈਕਾਲੋਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਾਠ ਪੜਾ ਜਿਉਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਆਈ,ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਆ “ਸੌਰੀ ਮੈਮ ਸੌਰੀ” ਇਕੋ ਸਾਹ ਬੋਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਮੈਂ ਕਿਹਾ “ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਬੱਚੇ।” “ਨਹੀਂ ਮੈਂਮ ਸੌਰੀ ਸਾਨੂੰ ਇਉਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਕੋਈ ਸਟੂਡੈਂਟ ਆ।” ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੰਙ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਤਾ ਟੀਚਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗ ਲਈ ਪਰ ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਇਕੱਲੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਵੇਗੀ ਉਥੇ ? ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨਸੀਹਤ ਕਰ ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਇਹ ਸੋਚਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ਕਿ ਕੀ ਇਕ ਔਰਤ ਦੂਜੀ ਔਰਤ ਨਾਲ ਐਨੀ ਈਰਖਾ ਕਰਦੀ ਹੈ?
ਕਿਰਨਹਰਜੋਤ ਕੌਰ