ਸਲੋਕ॥
ਮਨ ਇਛਾ ਦਾਨ ਕਰਣੰ ਸਰਬਤ੍ਰ ਆਸਾ ਪੂਰਨਹ ॥ ਖੰਡਣੰ ਕਲਿ ਕਲੇਸਹ ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਿ ਨਾਨਕ ਨਹ ਦੂਰਣਹ ॥੧॥ ਹਭਿ ਰੰਗ ਮਾਣਹਿ ਜਿਸੁ ਸੰਗਿ ਤੈ ਸਿਉ ਲਾਈਐ ਨੇਹੁ ॥ ਸੋ ਸਹੁ ਬਿੰਦ ਨ ਵਿਸਰਉ ਨਾਨਕ ਜਿਨਿ ਸੁੰਦਰੁ ਰਚਿਆ ਦੇਹੁ ॥੨॥
ਅਰਥ: ਹੇ ਨਾਨਕ ਜੀ! ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਅਸਾਨੂੰ ਮਨ-ਮੰਨੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਥਾਂ (ਸਭ ਜੀਵਾਂ ਦੀਆਂ) ਆਸਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਸਾਡੇ ਝਗੜੇ ਤੇ ਕਲੇਸ਼ ਨਾਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ, ਉਹ ਤੈਥੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ॥੧॥ ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਰਕਤਿ ਨਾਲ ਤੂੰ ਸਾਰੀਆਂ ਮੌਜਾਂ ਮਾਣਦਾ ਹੈਂ, ਉਸ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤ ਜੋੜ। ਜਿਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਤੇਰਾ ਸੋਹਣਾ ਸਰੀਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਹੇ ਨਾਨਕ ਜੀ! ਰੱਬ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਕਦੇ ਭੀ ਨਾਹ ਭੁੱਲੇ ॥੨॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩॥
ਰੇ ਜਨ ਉਥਾਰੈ ਦਬਿਓਹੁ ਸੁਤਿਆ ਗਈ ਵਿਹਾਇ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਸੁਣਿ ਨ ਜਾਗਿਓ ਅੰਤਰਿ ਨ ਉਪਜਿਓ ਚਾਉ ॥ ਸਰੀਰੁ ਜਲਉ ਗੁਣ ਬਾਹਰਾ ਜੋ ਗੁਰ ਕਾਰ ਨ ਕਮਾਇ ॥ ਜਗਤੁ ਜਲੰਦਾ ਡਿਠੁ ਮੈ ਹਉਮੈ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ਉਬਰੇ ਸਚੁ ਮਨਿ ਸਬਦਿ ਧਿਆਇ ॥੧॥
ਅਰਥ: (ਮੋਹ-ਰੂਪ) ਉਥਾਰੇ ਦੇ ਦੱਬੇ ਹੋਏ ਹੇ ਭਾਈ! (ਤੇਰੀ ਉਮਰ) ਸੁੱਤਿਆਂ ਹੀ ਗੁਜ਼ਰ ਗਈ ਹੈ; ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਤੈਨੂੰ ਜਾਗ ਨਹੀਂ ਆਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ (ਨਾਮ ਜਪਣ ਦਾ) ਚਾਉ ਉਪਜਿਆ ਹੈ। ਗੁਣਾਂ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਸਰੀਰ ਸੜ ਜਾਏ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ (ਦੱਸੀ ਹੋਈ) ਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ; (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ) ਸੰਸਾਰ ਮੈਂ ਹਉਮੈ ਵਿਚ ਤੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਮੋਹ ਵਿਚ ਸੜਦਾ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਨਾਨਕ ਜੀ! ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸੱਚੇ ਹਰੀ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿਚ ਸਿਮਰ ਕੇ (ਜੀਵ) ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪੈ ਕੇ (ਇਸ ਹਉਮੈ ਵਿਚ ਸੜਨ ਤੋਂ) ਬਚਦੇ ਹਨ ॥੧॥
ਇਕ ਵਾਰ ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਜੇਤਵਨ ਵਿਹਾਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਿਕਸ਼ੂ ਚਕਸ਼ੂਪਾਲ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਏ । ਭੀਖੂ ਚੱਕਸ਼ੁਪਲ ਅੰਨ੍ਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਮੱਠ ਦੇ ਕੁਝ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਚੱਕਸ਼ੁਪਲਾ ਦੀ ਝੌਪੜੀ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕੁਝ ਮਰੇ ਹੋਏ ਕੀੜੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਕਿ ਚੱਕਸ਼ੁਪਲਾ ਨੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ ਉਸਦੀ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਭਿਕਸ਼ੂ ਨੂੰ ਕੀੜੇ ਮਾਰਦੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ – ਨਹੀਂ ।
ਇਸ ‘ਤੇ, ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਧਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ ਮਾਰਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਕਸ਼ੁਪਾਲ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਰਦੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਿਉਂ ਅੰਨ੍ਹੀਆਂ ਹਨ ਉਸਨੇ ਇਸ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਪਾਪ ਕੀਤੇ ਸਨ ?
ਭਗਵਾਨ ਬੁੱਧ ਨੇ ਚੱਕਸ਼ੁਪਲਾ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿਚ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਸੀ। ਇਕ ਅੰਨ੍ਹੀ ਔਰਤ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਠੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਨੌਕਰਾਣੀ ਬਣਨ ਦੇ ਡਰੋਂ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਹਾਲੇ ਵੀ ਦਿਖਾਇ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ।
ਡਾਕਟਰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ, ਚਕਸ਼ੂਪਾਲ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਦਵਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਫਿਰ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਰੋਈ। ਇਸ ਪਾਪ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਪਿਆ।
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੫ ਘਰੁ ੩ ਚਉਪਦੇ
ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਮਿਲਿ ਪੰਚਹੁ ਨਹੀ ਸਹਸਾ ਚੁਕਾਇਆ ॥ ਸਿਕਦਾਰਹੁ ਨਹ ਪਤੀਆਇਆ ॥ ਉਮਰਾਵਹੁ ਆਗੈ ਝੇਰਾ ॥ ਮਿਲਿ ਰਾਜਨ ਰਾਮ ਨਿਬੇਰਾ ॥੧॥ ਅਬ ਢੂਢਨ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੋਬਿਦ ਭੇਟੇ ਗੁਰ ਗੋਸਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਅਰਥ: ਰਾਗ ਸੋਰਠਿ, ਘਰ ੩ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਾਰ-ਬੰਦਾਂ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਭਾਈ! ਨਗਰ ਦੇ ਪੈਂਚਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ (ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈ ਰਿਹਾ) ਸਹਿਮ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਰਦਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਭੀ ਤਸੱਲੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀ (ਕਿ ਇਹ ਵੈਰੀ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ।) ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਕਮਾਂ ਅੱਗੇ ਭੀ ਇਹ ਝਗੜਾ (ਪੇਸ਼ ਕੀਤਿਆਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ।) ਪ੍ਰਭੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਤੇ, ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਦਾ ਡਰ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ॥੧॥ ਹੁਣ (ਕਾਮਾਦਿਕ ਵੈਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈ ਰਹੇ ਸਹਿਮ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ) ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਥਾਂ (ਆਸਰਾ) ਭਾਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਾਹ ਰਹਿ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਗੋਬਿੰਦ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਖਸਮ ਨੂੰ ਮਿਲ ਪਏ ॥ ਰਹਾਉ ॥
ਤਾਰੇ—-ਤਾਰੇ—-ਤਾਰੇਮੇਲਾ ਤਾਂ ਛਪਾਰ ਲਗਦਾਲੋਕ ਦੇਖਣ ਜਾਂਦੇ ਸਾਰੇਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਲੌਂਦੇ ਹੱਟੀਆਂਬਾਣੀਏ ਮੰਡੀ ਦੇ ਸਾਰੇਲੱਡੂ ਜਲੇਬੀ ਲੋਕ ਖਾਂਦੇਨਾਲੇ ਸ਼ਕਰਪਾਰੇਦੂਰੋਂ, ਦੂਰੋਂ ਨਾਰਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂਨਾਲੇ ਔਣ ਵਣਜਾਰੇ।ਮੇਲੇ ਮਾੜੀ ਦੇ ਚੱਲ ਚੱਲੀਏ ਮੁਟਿਆਰੇ…
ਹੋਵੇ ਜੇ ਮਹਿਬੂਬ ਕਿਸੇ ਦਾ ਤੇਰੇ ਵਾਗੂੰ ਸੋਹਣਾ
ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁੱਕਰ ਗ਼ੁਜ਼ਾਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਫਿਰ ਹੋਣਾ
ਹਾਲਾਤਾਂ ਕੋਲੋ ਹਾਰਨ ਵਾਲਿਆ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਮਝੀ
ਜੇ ਅੱਜ ਹਨੇਰੀ ਤੇਰੀ ਵੱਗਦੀ
ਕੱਲ ਦਾ ਤੁਫਾਨ ਸਾਡਾ ਹੋਵੇਗਾ
